Waar zijn de podcastgenres? (3/4)
Heb je nog een podcasttip #90? Imaginary advice en Dit kan geen toeval zijn
Hoera: afgelopen week is deze nieuwsbrief de 700 abonnees gepasseerd! Een speciaal welkom aan nieuwe lezers, die onder meer bij NRC, VRT, Dag en Nacht en Tonny Media werken. Dit is de derde nieuwsbrief in de reeks die ik schrijf rondom de stelling: de verhalende podcast bestaat niet. Lees dus eerst deel een en deel twee, voordat je aan deze editie begint.
Tijdens IDFA heb ik meer dan tien films gezien en evenzoveel interactieve projecten bezocht. De films heb ik proberen in te delen in de documentaire ‘modi’ die Bill Nichols oppert (zie de vorige nieuwsbrief). Het kan natuurlijk aan mij en aan mijn filmselectie liggen, maar die hele grove categorisatie werkte niet voor mij. Ook bij het luisteren naar podcasts klikte het niet. Daarintegen liep ik bij IDFA films meer dan eens de zaal uit met het gevoel dat ik ‘een echte IDFA-film’ had gezien. Ik ben zelfs een keer weggelopen toen ik in een “talking heads” docu over Werner Herzog bleek te zitten: super Amerikaans — en dus niet ‘echt IDFA’.
Een ‘echte IDFA-film’ heeft voor mij de volgende kenmerken: het speelt zich af in een land waar je niet zo snel komt en gaat over een onderwerp dat je niet vaak tegenkomt. Daarbij zijn veel projecten over een periode van jaren opgenomen en zijn het documentaires die vaak minder high fidelity zijn en niet ‘perfect’ gefilmd. Het zijn films die je doorgaans echt niet in de bioscoop ziet, omdat die zalen gedomineerd worden door Hollywoodfilms. Ohja, en over het algemeen zit je in de zaal met een publiek van wie de gemiddelde leeftijd ver boven de 40 ligt.
Deze filmfestivalervaring en een comment van Aletta Becker zetten mij aan het denken over het begrip ‘genre’. Kunnen we IDFA films opvatten als genre? En hoe zit dat met verhalende podcasts? Door het stellen van deze vragen kwam ik er achter dat ik wel een idee had wat genres ongeveer zijn, maar dat ik er nooit iets over had gelezen tijdens mijn studie. Zodoende ben ik weer even de boeken ingedoken.1
Zoals ik het nu begrijp, zijn genres een manier om o.a. boeken, films en muziek in te delen in categorieën. Het woord genre is afgeleid van ‘genus’, en wordt in de biologie gebruikt om soorten van elkaar te onderscheiden. Met betrekking tot producten van de menselijke geest is het indelen van verhalen ontstaan in de literatuurwetenschap: OG Aristoteles begon er in het westen al voor het jaar nul mee in zijn Poetica.2
In de filmwetenschap is het indelen in genres overgenomen omdat er op een gegeven moment in Hollywood heul veel films uitkwamen én de studio’s er achterkwamen dat zo’n classificatie hielp om hun films aan de man te brengen. Je merkt hoe dat werkt als ik de genres ‘western’, ‘rock band’ en ‘coming-of-age’ opnoem: bij al deze genres heb je direct een idee van wat je ongeveer te wachten staat, zonder dat je de films hebt gezien.
Genres helpen het publiek (en makers) om films/boeken/bands te begrijpendoordat genres zich aan conventies houden: al dan niet expliciete afspraken als ‘goede cowboys dragen witte hoeden en slechte zwarte’. Dus verbaast het je niet als personages uit het niets gaan zingen als je een musical bezoekt, maar wel als er bij een rockconcert geen gitaar te zien is. Conventies zijn dan ook de spil van het begrip genre: binnen een genre houden films/boeken/bands zich over het algemeen aan de verwachtingen. Je kan natuurlijk iets maken dat in geen enkel genre past, maar zodra iemand anders elementen van jouw werk overneemt kunnen we alweer spreken van een nieuw genre. Het denken in termen van genres biedt dus (on)geschreven regels die je helpen in je cultuurconsumptie, en misschien zijn ze ook verder nog bruikbaar.
Zodra je de genreconventies en het erbij horende corpus (verzameling vergelijkbare producties) kent, kan je bijvoorbeeld kenner worden. Als Star Wars fan corrigeer ik mensen graag als ze die verhalenreeks ‘science fiction’ noemen: het is overduidelijk fantasy of ‘space opera’. Genres lenen graag conventies van elkaar: in Star Wars kan je kweeste (plot), western (goede versus slechte, Bounty hunters) en Samurai cinema elementen (lightsabers!!) herkennen. Genres zijn weer onderverdeeld in subgenres, met horror misschien wel als recordhouder. Je kunt als consument ook je smaak afstemmen op bepaalde genres: ik houd persoonlijk niet van true crime en horror, wel van scifi, fantasy en absurdisme. Als je de regels en kenmerken van een genre eenmaal meester bent, kan je er zelfs de draak mee steken. Denk aan programma’s als Promenade en Media Inside of de Austin Powers films: you either hate it or love it, afhankelijk van of je conventies herkent waar ze mee spelen.3 Het grappige aan genres, als ik Bordwell en Thompson (1979, 331) goed begrijp, is dat ze niet alleen verwachtingen scheppen bij het publiek, maar dat het doorgaans pas een leuke/goede/interessante film wordt als er wordt afgeweken van die conventies en er zo iets nieuws wordt toegevoegd aan het genre. Welke maker wil er niet ‘genre defying' genoemd worden?
Genres zijn dus super handig, maar bij podcasts is er iets raars aan de hand. Als je vroeger door de videotheek liep stonden de films vaak gesorteerd op genre, net als in veel boekenwinkels. Ook bij de zoekfuncties van streamingplatforms is de content ingedeeld in genres: HBO max heeft categorieën als actie, comedy, drama; NPO+ heeft true crime, kostuumdrama, romantische films (sec.) etc. Maar als je kijkt naar de indeling van de grootste podcastplatforms wereldwijd, Apple Podcasts en Spotify, zie je bijna geen genre-indeling. Op deze site vind je een overzicht van de categorieën in Apple Podcasts (en de charts, waar ik eerder over schreef), in Spotify ziet die er zo uit:
De podcastcategorieën van Apple Podcasts en Spotify maken niet echt gebruik van genres. Podcasts zijn ingedeeld zoals in een bibliotheek, op onderwerp of trefwoord. Zo kent Spotify heeft ‘stories’, die bevat persoonlijke verhalen, documentaires, fictieverhalen en populaire series — onder die laatste vallen ook een aantal talkshows.
Bij Apple bevatde categorie fictie 'comedy fiction', 'drama' en 'science fiction' Documentaire valt onder 'society and culture' en uiteraard heeft 'true crime' een eigen categorie —met daarin zowel documentaire series als talkshows . Waarom zijn er geen genres in podcastland?
Het voor de hand liggende antwoord is natuurlijk dat er veel meer talkshows uitkomen dan podcasts waar een bepaalde vorm van narratief in zit. Toch zou je kunnen zeggen dat je ook binnen non-fictie genres kent, zeker als je kijkt naar documentaire films. De 'coming of age story' en 'talking heads', 'fly on the wall' zijn eerder al genoemd. Daarnaast kennen we historische en educatieve documentaires, onderzoeksjournalistiek, pamfletfilms, ego-documentaires, kinderdocumentaires en mengvormen als 'fake-fiction', 'mockumentary' en 'hybrid documentary'. Misschien wel de meest populaire binnen podcasts — en hier hebben inmiddels een aantal lezers me op gewezen — is wat bekend is komen te staan als literaire of creatieve non-fictie. Hierin worden fictie-technieken gebruikt om non-fictie verhalen vorm te geven.
Als ‘literaire non-fictie’ gelijk staat aan ‘verhalende podcast’ kom ik terug bij het punt dat ik de hele tijd probeer te maken: dat is zo’n uitgebreide categorie dat je er niets mee kan. Het gaat vaak om een combinatie van zo veel genres: de term zegt je niks, je weet niet welke conventies je kunt verwachten. Of wel? Je zou het ook andersom kunnen zien. Als in literaire non-fictie elementen uit de fictie genres gebruiken biedt dit de mogelijkheid om op een andere manier naar de ‘verhalende podcast’ te luisteren. We hoeven dan niet allemaal nieuwe termen te gaan verzinnen, want het begrippenarsenaal hebben we al! Zo zouden we aan de categorisering van de podcastplatforms een hele nieuwe dimensie kunnen toevoegen.
De elementen die een verhalend (non-fictie)verhaal maken neem ik de volgende keer onder de loep. Hopelijk kunnen we zo niet alleen ontwaren welke genretropes zich vaak voordoen, maar ook een manier vinden om daadwerkelijk artistiek interessante ‘verhalende podcasts’ te bedenken.
Ondertussen ben ik benieuwd: ken jij een ego-podcast? Of misschien een historische podcast? Laat jouw (minst )favoriete podcastgenre achter in de comments!
Dan volgen nog twee tips die passen bij het bovenstaande:
AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#90)
Podcast: Imaginary Advice
Aflevering: 95 The True Crime of Your Frozen Death
Duur: 44 minuten
Genre: wat denk je zelf? maar dan fictie…
Uitgekomen bij: Indie!
Maker: Ross Sutherland
Dat genres zelfs werken als je helemaal niet verstaat wat er gezegd wordt, bewijst deze aflevering van Imaginary Advice. Dit is, jawel, een fictiepodcast en zowaar een van de weinige die ik trek. Dat komt omdat er heel veel gespeeld wordt met genreconventies. Deze hele aflevering is Italiaans gesproken, wat ik niet versta, maar ik kon toch begrijpen wat er gebeurt omdat ik inmiddels genoeg van dit soort verhalen heb gehoord. Conventies galore dus! De driedelige Wiki-Heist uit dezelfde podcast is namelijk niet per se grappig om het truucje aan het begin, maar om hoe opzichtig de fictie-plot-truucjes worden als je de inhoud eigenlijk willekeurig laat genereren.
Dikke shoutout naar Dennis Gaens die me ooit wees op Imaginary Advice.
SERIE TIP VAN DE WEEK (#90)
Podcast: Dit kan geen toeval zijn
Duur: zes afleveringen van tussen de 28 en 37 minuten
Genre: mysterie/journalistiek
Uitgekomen bij: De Volkskrant
Maker: Simone Eleveld, eindredactie: Randy Vermeulen
Een first in deze nieuwsbrief: ik tip hier een podcast die ik helemaal niet zo goed vind. Ik tip hem, omdat je in deze serie kunt horen hoe de conventies van het ‘mysterie’ genre werken. Na het luisteren van drie afleveringen viel het me op dat de vorm van het verhaal erg leek op dat van Bob: het was bijna alsof ze het script hadden overgenomen en er een ander verhaal mee hadden geschreven. De formule gaat ongeveer zo: er is iets raars gebeurd en de makers gaan op onderzoek uit om te achterhalen of het kan kloppen. In Bob is het een vrouw met een geheime jeugdliefde, in Dit kan geen toeval zijn gaat het om Bart die in een leeg vliegtuig ontvoerd is. De luisteraar wordt steeds van de ene naar de andere uitkomst bewogen — alsof je steeds op een ander been wordt gezet in wat je gelooft — aan het einde van de aflevering. Spannend, zeker. Goed? Wat mij betreft niet, want (spoiler alert!) er komt geen antwoord op de vraag. Dat komt omdat ze een vraag hebben gesteld die onmogelijk is om tebeantwoorden: het gaat immers om het werk van geheime diensten. Het was zelfs zo erg dat ik me in de laatste aflevering de hele tijd afvroeg: waarom is het ook alweer boeiend of dit echt gebeurd is of niet?
Volgens de eindredacteur (hoi Randy 👋) heb ik met deze take het punt van de podcast gemist. Dat is namelijk dat de geheime dienst op een geheimzinnige manier werkt. Ik heb de eerste aflevering er nog eens op teruggeluisterd, maar aan het einde van de serie weet ik als luisteraar niet meer dan in de eerste aflevering verteld wordt. Als ik er van moet leren hoe de geheime dienst werkt, had dat dan ook gekund in een educatieve podcast?
Dank aan Aletta Becker voor de comment die me wees op genres en Marco Raaphorst die beweerde dat 'verhalend slechts 1 van de categorieën' is. Dit klopt dus niet als je er door een genrelens naar kijkt, en bewijst maar eens mijn punt dat we niets hebben aan de term ‘verhalende podcast’. Ik kijk uit naar nieuwe comments onder deze nieuwsbrief of in de mail!
HEB JE NOG EEN PODCASTTIP IN HET WILD!
KLIKLINKJES
Leuk he, nadenken over podcasts? Ben je als luisteraar nog wat onzeker? Doe dan mee met de workshop die vriendin van de nieuwsbrief Elja Looijestijn geeft op het Podcastfestival;
De rest van het programma van het Podcastfestival, 17 december in Utrecht, is ook leuk!
Stichting Podcastnetwerk heeft vacatures voor bestuursleden, aanmelden kan tot 1 december
Nog twee plekken vrij in de online, live Oral History Interviewen curusus die Annegriet Wietsma in december verzorgt in de Podcastakademie. Deadline voor kaartje kopen is 30 november!
Leuk, mega lang stuk over de middenklasse mensen die geld verdienen met hun werk op het internet. Dat gaat dus ook over podcasting!
RODDELHOEK
Niet zozeer een roddel maar een irritatie over de schaamteloze miskenning van de Nederlandsche podcastgeschiedenis. Alexander Klöpping mocht vorige week bij Jinek aan tafel zijn nieuwe Podimo-exclusive podcast Goed Verhaal aankondigen. Hij is serial tech-ondernemer en heeft met deze serie een nieuwe manier gevonden om mensen voor veel te weinig geld voor hem te laten werken. Volgens hem was er een noodzaak voor Goed Verhaal omdat er n Nederland nog niets zoiets bestond als This American Life of Reply All. Wat betreft Reply All heeft hij misschien gelijk, maar series als Plots, Toendra en Het Leven een gebruiksaanwijzing zijn allemaal ongeveer 'vier verhalen rond één thema’: exact het format van This American Life dus. Losse verhalen worden gepubliceerd in DOCS, wat daarvoor Radio Doc heette. Naar DOCS luisteren in Nederland afgelopen maand nog gemiddeld 12000 mensen, Klöpping en de redactie van Jinek (en Het Parool) vallen daar dus niet onder.
Over het cover artwork: dat is een crop van het schilderij Nighthawks van Edward Hopper. One More Thing, de OG’s van de Nederlandse podcastscene gebruikten dat al voor hun OMT Cafe podcast. Triest om te zien dat het grootkapitaal wel geld heeft voor promotiecampagnefilmpjes, maar niet voor Goed Origineel Artwork.
Tot zo ver de aanzet en de buitenkant, op de binnenkant kom ik vast nog wel eens terug.
Voetnoot voor bronvermelding! Ik vroeg vriendin van de nieuwsbrief en mediadoctor Linda Duits welk boek zij studenten zou aanraden. Op haar beurt vroeg zij bij een kennis die bij de filmacademie wat ze daar de studenten voorschrijven, dat bleek Film Genre: From Iconography to Ideology van Barry Keith Grant (2007). In de inleiding verwijst Grant naar Bordwell en Thompson, auteurs die samen heel uitgebreid de (hoofdzakelijk westerse) filmcanon hebben beschreven. Eigenlijk is het vreemd dat ik niet bij hen ben begonnen in mijn zoektocht. Nog vreemder was dat ik op de bank zat te balen dat ik weer naar de bieb moest voor een boek, ik naar rechts keek en daar exact het boek wat ik nodig had zag liggen. Het bleek al jaren in de kuntgeschiedenisstudieboekencollectie van mijn eigenste huisgenootvriendin te zitten.
Genre is dan ook iets anders dan stijl: het hebben van een een stijl wordt eerder toegekend aan individuele makers — als meerdere makers eenzelfde stijl hebben noemen we dat een ‘school’, denk bijvoorbeeld aan de Amsterdamse School; als het om Amsterdams en irritante witte mannen zijn noemen ze zichzelf ‘De Stijl’.
Ik meen dat nu te ontwaren in de podcast Wie is Emmy? (als is de laatste aflevering daarvan nog niet verschenen, dus kan ik er nog niets definitiefs over zeggen) en ik ben ook aan het genieten van de serie The White Lotus. Die serie heeft niet alleen heel veel verwijzigen, maar zet het op zo’n absurde manier in elkaar dat je begrippenkader bijna wordt losgerukt.