Het Gouden podcast-ei van Columbus

Heb je nog een podcasttip? #84 door gastauteurs Lot Broos en Michiel van de Weerthof

Een primeur in deze nieuwsbrief: deze gasteditie is geschreven door twee auteurs! Liefdes- en podcastkoppel Lot Broos en Michiel van de Weerthof beargumenteren een idee dat voor mij steeds meer hout snijdt. Het gaat om de vraag hoe serieus de maker de luisteraar neemt en vice versa: het wordt tijd om te gaan luisteren voor de lijst 🤓

Toen de schepen van Columbus de kust van Amerika bereikten, konden de oorspronkelijke bewoners ze niet zien.¹ Zij wisten niet wat een schip was. En omdat zoiets in hun wereld niet bestond, waren ze onzichtbaar. De schepen waren er gewoon niet. Aldus de legende. Wat heeft dit met podcasts te maken?

Sinds kort ben ik officieel lid van de onofficiële club van podcastmakers (Michiel was dat natuurlijk al lang). Samen met mijn podcast- (en dikke love-)partner Michiel van de Weerthof maakte ik voor KRO-NCRV Lagelieder, een podcast ‘over hoe verhalen blijven doorzingen’. Toen de releasedatum naderde, kwam het potentiële publiek voor onze liefdesbaby in beeld. En stuitten we op een probleem.

Want ja, er zijn – bij gebrek aan beter – slechts wat vage pseudo-genres voor podcasts (kletscast, true crime, ‘verhalend’). Maar er is nog niet zo veel om recht te doen aan alle verschillende vormen die het medium podcast zou kunnen aannemen. Wat is in vredesnaam een ‘verhalende’ podcast? Zijn er ook podcasts zonder verhaal dan? Laat staan dat het soms al lastig genoeg is om een podcast überhaupt aan één haakje op te hangen.

Het gereedschap om podcasts te classificeren is tamelijk beperkt, wat de term ‘podcast’ ongeveer net zo veelzeggend maakt als de term ‘boek’. Dat heeft jammere consequenties. Luisteraars, eindredacteuren, opdrachtgevers, etc missen zo de haakjes om te horen wat het medium allemaal zou kunnen zijn. Podcastschepen voor de kust van Amerika. Waardoor in Nederland, steeds maar weer volgens hetzelfde stramien, steeds weer hetzelfde type podcasts lijkt te worden gemaakt.²

Onze podcast bijvoorbeeld gaat uit van een niet-alledaags onderwerp (vergeten volksliedjes) maar gaat eigenlijk over iets veel breders (overlevering in ruime zin, hoe werken verhalen), heeft een onconventionele werk- en vertelwijze, een bewust meanderende verhaallijn en een grote rol voor sounddesign — podcasts zijn immers gemaakt van geluid, niet van taal alleen.

Hoe kun je een podcast die niet voldoet aan een standaardopbouw, -toon en -onderwerpkeuze (en zónder bekende Nederlander) ontdekbaar maken voor een zo breed mogelijk publiek? Hoe zorg je dat podcastkennis, luistervaardigheid en scheepsherkenning bij iedereen kunnen groeien? Hoe creëren we een breed palet aan podcasts, zodat er werkelijk wat te kiezen is en luisterplezier voorop kan staan? Vragen die elke podcastmaker ongetwijfeld heeft of zou moeten hebben.

En toen diende zich ineens een mogelijk antwoord aan…

Al jaren werk ik als docent Nederlands, op een hele fijne school in Zeist. Elk jaar moeten leerlingen hiervoor weer boeken lezen en elk jaar is dat weer een uitdaging. Want wélke boeken dan? Ga er maar eens aanstaan: er zijn absurd veel boeken, maar als onontwikkelde puber heb je nog amper de haakjes om te beseffen wat daarin allemaal mogelijk is, en waar jij warm van zou kunnen worden. Je bent jong, staat aan de Amerikaanse kust en hebt geen idee. In een al te menselijke reflex grijp je dan ook maar weer naar Het gouden ei: het is dun, iedereen kent het én er is online van alles over te vinden.

Superjammer natuurlijk. Want tussen al die duizenden verhalen is er echt wel een te vinden die perfect bij iemand past. Waar iemand helemaal op aan kan slaan door het onderwerp of de verteller; doordat die vakkundig meegesleept wordt in de gebeurtenissen of doordat het al diens ideeën over wat een verhaal zou kunnen zijn overhoop gooit. Een goede docent helpt een leerling natuurlijk om hier oog voor te krijgen. Het is de taak van de docent ervoor te zorgen dat leerlingen lezen meer gaan waarderen dan de gemiddelde 6,8 die zij het Gouden ei geven.

Als docent Nederlands heb ik hier een schitterend hulpmiddel bij: de website lezenvoordelijst, met als kerngedachte ‘dat je de literaire competenties van leerlingen kunt ontwikkelen door hen boeken te laten lezen die aansluiten bij hun leesniveau en hen stimuleert telkens een niveau hoger te gaan lezen.’ Vervang hierin die gruwelijke ‘competenties’ door ‘plezier’; ‘boeken’ door ‘podcasts’; ‘lezen’ door ‘luisteren’ en je snapt waar ik heen wil.

Het idee is even simpel als doeltreffend. Voor boeken zijn zes leesniveaus in kaart gebracht, die alle zes corresponderen met een korte reeks lezers- en boekkenmerken. Een eenvoudig testje wijst uit waar jij ongeveer staat.

Leesniveau 1 bijvoorbeeld heet belevend lezen en bevat de volgende kenmerken:

• niet te dikke boeken

• gaat over bekende, herkenbare onderwerpen

• eenvoudige en bevredigende opbouw van het verhaal

• vermaakt de lezer (spannend, dramatisch, humoristisch, sensationeel)

Via herkennend en reflecterend lezen kún je uiteindelijk op Leesniveau 6 uitkomen. Hoeft natuurlijk niet — je hoeft niet alleen naar art house films, Spider Man is net zo leuk. Het gaat om meer leesplezier door houvast te creëren op alle niveaus. En ik zie dat het werkt.³

De leesniveaus leveren niet alleen de leerlingen, maar ook mij de nodige haakjes om niet alleen de boeken zelf, maar ook een gesprek hierover beter aan op te kunnen hangen. Om meer grip te krijgen op de verschillen en mogelijkheden die ‘boeken’ bevatten. En dat is volgens mij precies wat we nodig hebben voor ‘podcasts’ in Nederland: luisterniveaus. Opdat ook die kunnen groeien en bloeien. Opdat zowel makers, omroepen en uitgeverijen, als luisteraars hier meer ruimte gaan ervaren. Opdat het luisterplezier van podcasts in Nederland kan stijgen, op alle niveaus.

AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#83)

Podcast: Themafeest

Aflevering: Aflevering 24: De Heup

Uitgekomen op: 30 september 2021

Uitgekomen bij: indie als de neten, makers: Klaas Knooihuizen en Wisse Beets

Luisterniveau: 1 maar kan ook op 4 (door ‘vaak meerduidige betekenis’) geluisterd worden

Themafeest heeft alle schijn van een kletscast. Elke aflevering gaat over een thema. Maar intussen… Is het een parodie? Is het oprecht? De gemiddelde podcast legt alles uit, wat eigenlijk een hoofdzonde is. Neem de luisteraar serieus! Door alles voortdurend talig te duiden, met muziek puur ingezet als slagroom, komen vele journalistiek verhalende podcasts niet boven niveau 1 a 2 uit. Maar Themafeest weigert dit en dat is verfrissend en hilarisch. Zoek het zelf maar uit. Lang leve het absurdisme. En ook nog eens fijne zelfgemaakte liedjes. Een feestje (over thema’s).

Alle afleveringen zijn een feestje, maar een goeie lakmoesproef is aflevering over de heup. Ik kans vaak stoppen met fietsen vanwege het lachen en meezingen.

SERIE TIP VAN DE WEEK (#83)

Podcast: De Deense Detective

Uitgekomen: 2017 (let dus op dat je naar het begin van de feed scrollt!)

Uitgekomen bij: VPRO en NPO Radio 1

Luisterniveau: 5

De naam zegt het al: dit is een ‘scandinavische’ crimi. Maar stiekem is het een Twin Peaksiaanse puzzel. Okee, ik geniet hier heel erg van, maar deze is duidelijk niet voor iedereen. Al jaren raad ik ‘m aan, maar weinigen gaan met me mee. Ik kom uit de muziek, dus ik word er intens blij van als het medium podcast eindelijk eens helemaal loos gaat met de auditieve potentie: in de Deense Detective zijn muziek, geluiden en dialogen even belangrijk voor het verhaal. En als je goed oplet, blijken in het lied in aflevering 1 al vele clues voor het einde van het seizoen te horen.

Maar verwacht dat je voor deze podcast moet werken. Qua benodigde muzikale referenties, gevraagde aandacht en intertekstualiteit is dit eigenlijk dik luisterniveau 5. Als je die muzikale haakjes (nog) niet hebt, blijf je waarschijnlijk vooral hangen in het nogal uitgesproken acteerwerk en sommige (in eerste instantie) onbegrijpelijke spelkeuzes. Maar als je je aan de Deens Detective en alle grillen van de makers overgeeft, beleef je een heerlijk compromisloos en gelaagd avontuur. Een zeldzaamheid in Nederland.

Achtergrond: De makers zijn van muziektheatergezelschap Rosa Ensemble, en wat je hoort is allemaal live. De muziek, de dialogen én alle geluidseffecten die bespeeld zijn op muziekinstrumenten.

KLIKLINKJES

• Vergeet niet een kaartje te kopen voor het Podcastfestival, 24 september in Groningen en 30 september in Amsterdam!

• Mina Etemad, vriendin van de nieuwsbrief, maakte een documentaire voor DOCS die zo in Wie Wat Bewaart had gekund. Luister naar Maquette zonder verblijfsvergunning.

• Wat, heb je nu nog geen kaartje voor het Podcastfestival?!

RODDELHOEK
Twee gerelateerde berichten uit de wandelgangen: het audio budget van het NPO-fonds wordt vanaf 2023 waarschijnlijk VIER TON, of 33% minder dan in 2022 (ondanks dat werd beloofd dat het budget gewoon ‘gereserveerd bleef’) en de commerciële podcastuitgeverijen betalen ook niet per se beter per uur of per productie. In dit geval haat ik het om te zeggen: zei ik toch.

1. Nota bene: Columbus was een lul. Dus ook als iemand dreigt je land te koloniseren is het handig om schepen en gemiddelde podcast te herkennen.

2. Aldus onlangs opgemerkt door een oplettende lezer van de VPRO podcastnieuwsbrief van Elja Looijestijn.

3. Met Lagelieder mikten we op luisterniveau 3 a 4. Een podcast die lol, luisterbaarheid en laagdrempeligheid combineert met allerhande referenties en diepere lagen voor degenen die daar zin in hebben. Is dat gelukt? Hmmm… dat is dus precies de vraag.