Ontketen de kracht van lokaal
Heb je nog een podcasttip #96 door Michiel van Poelgeest
Michiel van Poelgeest reageerde op mijn oproep voor gastbijdragen met het onderstaande boeiende betoog over lokale verhalen. Je kan Michiel kennen van onder meer Platte Grond, een podcast die ik al eerder tipte en waarvan in 2023 het derde seizoen verschijnt. Michiel is eigenaar van Klaenk en is zelf ook maker, editor en componist en werkt in die capaciteiten veelvuldig samen met andere producenten. Momenteel werkt hij mee aan een blockbuster podcast waar hij nog niets over kan zeggen.
In de zomer van 2022 pitchte ik een documentaire-stijl-zoektocht-podcast (bij gebrek aan een betere genre typering) bij een bekende internationale podcast abonnementsdienst. Aanvankelijk was iedereen daar heel enthousiast over het concept dat ik aandroeg. Maar, zoals dat wel vaker gaat met dingen pitchen, besloten ze uiteindelijk om er niet mee verder te gaan. De voornaamste reden die ze hiervoor gaven was: het verhaal is “te lokaal”. En dat zette me aan het denken. Kan een verhaal té lokaal zijn?
Nee, ik ga hier nu niet vertellen om welk verhaal het gaat – inmiddels heb ik namelijk een andere partner kunnen vinden waarmee het mogelijk gerealiseerd gaat worden – en ook de naam van deze enthousiaste uitgever houd ik voor mezelf. Voor de doeleinden van dit blog is die informatie ook niet per se relevant , al snap ik dat je nieuwsgierig bent. Ik wil daarnaast graag vermelden dat ik voor de research fase een vergoeding heb mogen ontvangen: terecht natuurlijk, maar ook relatief zeldzaam…
Wat ik wel over de pitch wil zeggen is dit: (1) hij was, kan ik nu met terugwerkende kracht beamen, op het moment van pitchen misschien niet sterk of duidelijk genoeg. De afwijzing zorgde ervoor dat ik nog scherper werd op mijn eigen idee en aan het schaven sloeg. Hoera: het systeem werkt! En (2): een podcast-verhaal kan onmogelijk te lokaal zijn. Hieronder leg ik uit waarom.
Een verhaal over alles
Allereerst enkele kaders, met andere woorden: waar heb ik het over als ik het heb over ‘een verhaal’? Een goede vriend en collega-podcast-maker zei me (hij had het ongetwijfeld ook weer van iemand gehoord) onlangs: “een verhaal over alles is een verhaal over niks”. Daar zit wat in natuurlijk. Waar hij volgens mij op doelde is het volgende: hoe meer elementen, zijstraten, thema’s en onderwerpen je in een documentaire of serie probeert te stoppen, des te groter de kans dat je iets nietszeggends aan het maken bent. De wereld waarin we leven is namelijk superingewikkeld. Dus beter ben je gewoon superduidelijk in wat je nu eigenlijk probeert te vertellen. Cut to the chase. En zorg voor een goede kop, romp en staart.
Twee kanttekeningen zijn hier van mij betreft op zijn plaats: (1) de verhouding alles-niks heeft niets te maken met de verhouding groot-klein. Een klein verhaal kan over van alles gaan. Een portret kan een prachtige illustratie zijn van een belangrijk maatschappelijk thema. Daarmee is het verhaal zowel klein als groot – dat zijn trouwens vaak de beste verhalen. Bovendien gaat een ‘groot verhaal’, waarbij de verteller ‘hoog over’ van alles probeert te duiden vaak snel helemaal nergens meer over. Bijvoorbeeld omdat het jou als luisteraar totaal niet raakt. Dus pak dat vergrootglas en duik in de microcosmos!
Inzoomen gek!
De andere kanttekening (2) is dat deze vuistregel, laten we hem “inzoomen gek!” noemen, louter bestaat bij de gratie gebroken te worden. Wie waagt die wint en wie experimenteert ontdekt vaak de mooiste vertelvondsten. Met een beetje geluk kan een verhaal over alles toch ook steengoed zijn. Een mooi voorbeeld daarvan vind ik Stay Away From Matthew McGill, van Pineapple Street media. Het is precies het type productie waar ik als maker op ‘aanga’. Lekker Amerikaans, over the top, soms wat warrig en vergezocht, maar altijd intiem en authentiek. Ja, het startpunt van de serie is duidelijk, maar je merkt toch ook dat de makers de hele tijd op meerdere gedachten hinkten: gaat het nu om de persoon waarnaar gezocht wordt? Om de persoon die zoekt? Of om de zoektocht zelf? Een beetje boeddhist kan het antwoord raden.
De kracht van lokaal
Ik mag aannemen dat het voor jou als lezer van dit artikel een open deur is om te zeggen dat het medium podcast bij uitstek een niche-medium is — whatever that means maar laten we allemaal alsjeblieft gewoon blijven knikken als marketeers of snelle reclame boys je deze term voor de voeten gooien... Enfin, we snappen het: pak een onderwerp, zoom er op in, zoom nog even verder, pak daar een detail van en voila: je kunt beginnen aan je (babbel)podcast.
Daarnaast is het natuurlijk zo dat, net als met elk ander medium en — oh ja: überhaupt alles in de wereld — je een oneindig plethora aan smaken, genres en stijlen hebt (daar ging dit artikel van Lieven over).
Maar de term ‘niche’ kun je ook op een andere manier benaderen, namelijk een die precies aansluit op de hoofdvraag van dit betoog: kan een verhaal té lokaal zijn? Ik heb het over de geografische niche. Let op: we zijn nu dus niet meer theoretisch of figuurlijk aan het in- en uitzoomen, nee we kijken letterlijk naar Google maps en zoomen in op een streek, stad, of dorp. Zo’n kleine geografische niche kan verrassend herkenbare of zelf universele krachten bevatten. Ik pak er een voorbeeld bij.
Bommen Berend in Overijssel
Eind 2021 benaderde de Stichting Overijsselacademie me met de vraag of ik hen wilde helpen met maken van een podcast-serie. Twee historici, Martin van der Linde en Luc Panhuysen, hadden ruim een jaar lang allerlei mensen geïnterviewd en beschikten inmiddels over een enorme bak audio, vooral interviews, maar ook reportages: boottochten, beklimmingen van kerktorens en onderonsjes. ‘En nu?’ was de vraag. Gelukkig hadden ze een goed idee over wat ze wilden met het verhaal. En ze hadden een goed verhaal (!): een nieuw perspectief op een eeuwenoude geschiedenis die Overijsselaars ten onrechte het stempel ‘laffaards’ had gegeven. We gingen aan de slag met archief-management, transcriptie, spotten, scripten, scoren en editen.
Het materiaal dat ik beluisterde was een hyper-lokale vertelling, namelijk: de Overijsselse beleving van het rampjaar 1672, waarin de bisschop Christoph Bernard von Galen Nederland binnenviel en in mum van tijd grote delen van Oost-Nederland bezette. Overijsselaars is sindsdien altijd lafheid verweten en dat zat ze lange tijd niet lekker. Ze zouden zich al te snel hebben overgegeven, de bisschop zelfs met open armen hebben ontvangen. Maar daar blijkt, anno nu, geen barst van te kloppen. De zesdelige podcast-serie Bommen Berend in Overijssel werpt nieuw licht op deze eeuwenoude geschiedenis en maakt gehakt van een eeuwenoude legende. Ik hoor je denken: allemaal leuk en aardig Michiel, maar voor wie maak je zo’n serie eigenlijk, behalve dan voor de vrienden van de Stichting Overijsselacademie en voor ‘de lokale gemeenschap’?
Wie gaat hier naar luisteren? Het antwoord zal je verbazen.
We’re not in Overijssel anymore…
Op het moment van publiceren van dit blog telt de serie Bommen Berend in Overijssel zo’n 30.000 downloads en ca. 6K unieke luisteraars (aflevering 1 dropte op 3 juni ’22). Dat is, voor een hyperlokaal verhaal, in een project met een zeer bescheiden marketing-budget, veel. Daar moet bij vermeld worden dat de makers in het najaar te gast waren bij een thema-uitzending over het rampjaar van het NPO1 radioprogramma OVT. De presentatrice noemde daarin eenmaal de podcast bij naam. In de statistieken van Springcast resulteerde dat vervolgens in een flinke piek. Maar ook vóór die uitzending, voor de piek, was het aantal luisteraars al indrukwekkend, en groeide het maar door.
Bovendien, het feit alleen al dat Martin en Luc in die uitzending te horen waren zegt natuurlijk iets: want waarom zaten zij daar? Omdat hun verhaal, hun lokale verhaal, zoveel universele zeggingskracht had, dat het niet alleen hun verhaal is, en niet alleen het verhaal van Overijsselaars, maar ook jouw verhaal. En precies dat is de [potentiële] kracht van lokaal. Of de kracht van provinciaal, in dit geval :).
Wie en hoe dan?
Als we wat dieper de cijfers in duiken zien we dat ongeveer de helft van de luisteraars de serie via hun browser beluisterde, en de rest via podcast-apps zoals Apple (met name) en Spotify. Ik neem even aan dat de browser-luisteraars grotendeels ‘lokale (boomer) luisteraars’ zijn, die via nieuwsbrieven, lokale media, social posts en buurt-apps in aanraking zijn gekomen met de podcast. Vaak linken dergelijke berichten naar een webpagina met een embedded player, waar mensen direct kunnen beginnen met luisteren. Kijken we naar de geografische spreiding van de Apple podcast luisteraars, goed voor ongeveer een kwart van het totaal aantal downloads, dan valt op dat drie kwart (!) in de randstad woont en ongeveer een kwart in Overijssel of vlak daarbuiten. Helaas gaan de geografische statistieken van Spotify en Springcast niet dieper dan niveau ‘Nederland’ en kunnen we daarvan dus niet op ‘stad-niveau’ kijken naar de cijfers. Inzoomen gek! Maar met Apple gaat dat dus gelukkig wel. Het feit dat honderden luisteraars van ver buiten Overijssel de podcast hebben ontdekt en beluisterd is voor mij stevig bewijs van de kracht van lokaal. Verhalen hebben lak aan geografische grenzen.
Omarm de geografische niche
Daar komt bij: het is (vind ik) juist superfijn wanneer een verhaal zich afspeelt in een geografische niche. Zoals Lieven al eens schreef: denk om je arena. Het geeft je als maker de tijd en de ruimte om details en anekdotes over de plek te delen die een vertelling zo rijk kunnen maken. En dat is, uiteindelijk, wat we allemaal het liefste beluisteren: rijke verhalen, die betekenis hebben.
AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#96)
Aflevering: De Leidse buskruitramp
Podcast: Makersradio
Uitgekomen op: 22 december 2022
Duur: 56 minuten
Uitgekomen bij: Indie! Makers: Richard den Haring en Rene van Es
Genre: Historische documentaire
Makersradio heeft weer een nieuwe! De minst reguliere podcast van Nederland reeg eind vorig jaar een nieuwe kraal aan zijn toch al indrukwekkende podcastketting. Na twee sabbaticals zijn ze terug met De Leidse Buskruitramp: een prachtige gelaagde lokale vertelling over een explosieve gebeurtenis uit 1807. Een vrachtschip volgeladen met buskruit ontplofte op 12 januari van dat jaar. De binnenstad lag in puin en overal woedden branden. Hoe kon dat gebeuren? ‘Oorgetuigen’ vertellen erover. Wat blijkt: de buskruitramp is een blauwdruk geweest voor vele latere rampen.
SERIE TIP VAN DE WEEK (#96)
Podcast: Stay Away From Matthew McGill
Uitgekomen: april 2021
Duur: 7 afleveringen van tussen de 33 en 39 minuten
Uitgekomen bij: Pineapple street studios. Maker: Eric Menell
Genre: Persoonlijke non-fictie zoektocht
Ik haalde de show al aan in mijn betoog en dus kon hij ook als tip natuurlijk niet ontbreken. Want wat ben ik gaan houden van deze podcast, een zoektocht naar (de vele levens van) Matthew McGill. Wie was deze man en waarom vond Pineapple Street Studios het waard er een serie aan te wijden? Het antwoord bevindt zich in een doos vol bizarre objecten, foto’s, dagboeken en het onvermijdelijke casettebandje die maker Eric Mennel bij toeval in zijn bezit krijgt. Zijn fascinatie is het startsein voor een behoorlijk persoonlijke vossenjacht door de tijd, dwars door Amerika en dwars door zijn eigen leven. Wie was Matthew nu echt? En wat is er met hem gebeurd? Dit is een verhaal over liefde, familie en alles dat belangrijk is in een mensenleven.
KLIKLINKJES
Word je ook weleens simpel van het gigantische (variërend beschikbare) aanbod aan en op video streamingdiensten? Ga dan eens contra intuïtief zoek naar juist nog meer aanbod, maar dan van het soort dat juist nergens wordt aangeboden. Zo kocht ik laatst op aanraden van een vriend voor een paar euro de dvd box van Studio 60 on the sunset strip, met in de hoofdrol Matthew Perry, maar dan precies in zijn goede jaren. Heel veel plezier voor weinig geld.
Een tijdje terug was ik voor opnames in Rotterdam te gast bij Dig It Up. Ik moest eerlijk toegeven dat ik ze daarvoor nog niet kende. Het was echt een eye opener voor me om te ontdekken op welke toffe manieren zij als grass root erfgoed organisatie verhalen opgraven uit de stad - samen met inwoners.
Wat hebben podcasts die hoog in de ‘toplijstjes’ van podcastplatforms terechtkomen gemeen? Hint: ze hebben in ieder geval niet allemaal gevraagd om een recensie achter te laten.
Karen Given schreef een leuke nieuwsbrief over karaktergedreven verhalen (waarvoor dus niet per se iets op het spel hoeft te staan).
De Podcastakademie cursus Audioportret maken die portretschrijver Elkse van Lonkhuijzen in maart en april samen met mij (Lieven) in Utrecht geeft zit inmiddels halfvol. Je hebt nog tot 1 maart om je aan te melden!
RODDELTRANSFERHOEKPIEEEEEEP
De sympathieke podcast Fantoomgroei werd deze week een stuk minder sympathiek want ze gaan verder onder de naam BV Nederland, met (o ironie) “een investeerder er achter”. Gelukkig niet achter een betaalmuur — vooralsnog. Maar als Podimo ze meer betaalt dan de 73 vrienden van de show tot nu toe opleverden: good for them!
Ik (Lieven) had tot nu toe nog geen last van de geluidskwaliteit van Fantoomgroei maar hoorde laatst wel een zieke piep in een microfoon track van said investeerder in een niet nader te noemen randstedelijke podcast.