Geen kleine kletspodcast

Heb je nog een podcasttip #48

Noot vooraf: deze nieuwsbrief is wat langer dan gebruikelijk, dus mijn advies is om hem te lezen als je er ongeveer een (groot) kopje koffie tijd voor hebt. Ook raad ik aan de podcast waar het over gaat, Geen Kleine Man (van Audiocollectief Schik/Slowpony voor VPRO en Radio 1), eerst te luisteren — in ieder geval de 'hoofddocumentaire'.

Het moment is eindelijk gekomen dat ik het hele 'column' gedeelte van deze nieuwsbrief ga besteden aan het bespreken van één podcast. Wat ik echter niet ga doen, is die podcast 'recenseren'. Zoals vroege abonnees van deze nieuwsbrief al hebben kunnen lezen, hecht ik waarde aan het idee van kritiek met een hoofdletter K. Voor de nieuwelingen: dat wil zeggen dat ik niet alleen een mening wil geven (wat toch snel neerkomt op 'sterren'/ballen of vinkjes geven) maar het wil plaatsen in een, als ik zo vrij mag zijn, podcastproductieculturele context. Leg dat woord maar eens in Wordfeud!

Verhalend versus klets
Als ik word geïnterviewd over alles podcast zeg ik altijd heel stoer dat ik niet geloof in het onderscheid tussen verhalende en praatpodcasts. Die laatste worden ook wel "kletspodcasts" genoemd, in mijn ervaring vooral door mensen die veel in Hilversum werken en menen ze niet te maken. Die denigerende toon staat mij niet aan, niet in de laatste plaats omdat eraan wordt voorbijgegaan hoe veel werk het is zo'n podcast te maken, en dat (verrassing!) ook in "kletspodcasts" verhalen worden verteld. De vriendelijkere term "praatpodcasts" dekt de lading ook niet: noem mij één populaire podcast waar niet in wordt gepraat. Je hebt ook nog "keukentafelpodcasts", een term die al beter de context en middelen van de productie aangeeft. En bedenk zelf: is Kaas een verhalende podcast? Er wordt immers veel gepraat, in dat geklets worden weer verhalen verteld maar we hebben óók reportages gemaakt. De laatste tijd ben ik steeds meer gebruik gaan maken van de term "talkshow" als producties geen gebruik maken van hevige montages of field tape (dingen die buiten een studio/keuken zijn opgenomen).

Het doorslaggevende argument tegen te hoog van de toren blazen over "verhalend dit, kletsend dat" blijft toch echter het volgende. Zet op een willekeurig moment de radio of televisie aan en de kans is groot dat je een praat- danwel klets-programma voorgeschoteld krijgt. Voor verhalende dingen heb je meer tijd en dus meer geld nodig — zie ook mijn berekening van het verschil tussen de productie van de tafelgesprekken en de reportages in Kaas. Helaas zijn zowel tijd als geld nog altijd schaars, al helemaal in podcastland. Je moet je dus bewust zijn van je voorrechten als je verhalende dingen kan maken, zeker als je er voor betaald wordt. Die reflectie ontbreekt nogal wanneer men het, al dan niet denigrend, over "kletspodcasts" heeft.

Het succes van Schik
Over reflectie besproken: ik kom nu eindelijk bij de podcast die ik wil bespreken. Geen Kleine Man, de nieuwe podcast van Audiocollectief Schik/Slowpony (voor VPRO en Radio 1), die vorige week uitkwam, is namelijk een rare en daardoor interessante eend in de bijt. Bovendien moet ik toegeven dat ik nu iets ga schrijven dat ik zelf ook niet makkelijk vind, omdat ik de makers in meer en mindere mate persoonlijk ken. Ik wil even voorop stellen dat het niet mijn bedoeling is ze af te vallen. Maar ik ben niet de enige die vindt dat dit niet hun beste productie is.

De impact van het oeuvre van Audiocollectief Schik is niet te onderschatten. Natuurlijk werden er al verhalende producties gemaakt voordat zij ten tonele verschenen, maar in 2017 bij de premiere van Bob op IDFA DocLab voelde je al de voorschok van de aardverschuiving in het Nederlandstalige podcastlandschap. De manier waarop zij in hun verhalen storytelling met sounddesign combineren neemt This American Life als vertrekpunt, maar komt doorgaans dik in de buurt van de kunstzinnige benadering van Radiolab. Bijna iedereen die ik professioneel ken wil hen evenaren, en ik ben jaloers op iedereen die Roes, Bob of El Tarangu nog niet heeft gehoord. Maar stel nu dat je nog niet bekend zou zijn met het werk van Schik en juist zou beginnen met het luisteren van Geen Kleine Man, dan vraag ik me af of je snel meer zou willen.

Vernieuwende vorm
We kunnen er niet omheen dat het onderwerp van Geen Kleine Man, gendersensitiviteit in de medische wetenschap, belangrijk is. De ontdekking dat de vrouw toch "geen kleine man" is, gaf de podcast de titel. Aan bod komt een scala aan medische fenomenen die tot voor zeer kort niet erkend werden omdat de klachten 'onverklaarbaar' waren. De verklaring hiervoor is (zoals wel vaker) te vinden in het patriarchaat: omdat de klachten minder bij cis mannen voorkomen, worden minder snel juiste diagnoses gesteld. Een niet te miskennen probleem, maar ook een van zo'n grote omvang dat het de vraag is of het wel in een podcast te vangen is. En laat dat nu precies zijn, wat in de vernieuwende vorm van deze productie geprobeerd is.

Sterker nog: qua opzet van de serie is geprobeerd alles te vangen in één "hoofddocumentaire". In deze aflevering van 65 minuten hoor je de drie leden van Schik in de studio zitten met Sofie Peeters, de journalist met wie ze samen de serie maakten. Ook hoor je gesprekken (met soms schokkende anekdotes) die ze voerden met vrouwen die al jaren op "zoektocht" waren naar een verklaring voor hun onverklaarbare klachten. Deze worden gekoppeld aan een aantal inmiddels bekende ziektebeelden en nog grotere problemen: endometriose, hart- en vaatziekten, ADHD en ASS, racisme en gender issues. In de "hoofddocumentaire" hoor je de verhalen van de patiënten maar wordt ook constant doorverwezen naar "bonusafleveringen" over deze specifieke onderwerpen.

Navraag bij Randy Vermeulen (eindredacteur bij Slowpony, het productiehuis dat deze serie met Schik uitbrengt) liet weten dat dit een bewuste keuze is geweest. Dat had te maken met (de hierboven al benoemde factoren) tijd en geld. Na het maken van El Tarangu, bleek het volgens de makers onmogelijk om een nieuwe verhalende serie te financieren. Met het budget dat zij wel gefinancierd kregen, hebben zij ervoor gekozen om te kijken wat zij binnen het beschikbare budget konden maken. Dit resulteerde in de vorm van één verhalende hoofddocumentaire en vijf informerende studio-interviews. Fun fact: de bonusafleveringen zijn in eerste instantie als zondanig getiteld online verschenen maar als snel veranderd naar "bonusinterview" omdat de makers merkten dat het woord 'aflevering' de verwachting van een serie schiep, met afleveringen die je in een bepaalde volgorde zou moeten luisteren. Bovendien geeft het woord "interview" in de titel beter aan wat je gaat krijgen — net als bij een keukentafelpodcast dus.

Een vernieuwende vorm is het hoe dan ook: in mijn hoofd vergelijk ik het steeds met een "hamburgermenu" die je vaak op websites vindt, al kan je tijdens het luisteren natuurlijk niet klikken. Ook horen we af en toe een ritmische montage van de interviews zoals we die kennen van Schik. Die komen in deze hoofddocumentaire helaas toch over als een een 'crowdpleaser': het voegt voor mij niets nieuws toe — maar misschien kan ik hier minder goed over oordelen als man, omdat het de ervaring van de onverkaarbare symtomen moet overbrengen? Hoe dan ook, na een uur hiervan was ik me wel bewuster van de specifieke problematiek, maar niet veel wijzer. Dat het gebrek aan gendersensitiviteit in de medische wetenschap (en daarbuiten) probleem is, wist ik namelijk al voordat ik ging luisteren (zie ook de podcast-tip hieronder).

Hoopvol ging ik luisteren dus naar de bonusafleveringen om nóg meer te weten te komen. De bonusafleveringen hebben dus een andere vorm dan de hoofddocumentaire: ze vallen duidelijk in de categorie "praat/interviewpodcast". Maar dit is pas echt waar voor mij de twijfel toeslaat. Ook deze afleveringen duren een uur, en je hoort steeds een interview van één van de Schik-leden met medische experts. Taaie kost dus. Dat komt omdat er met veel medische termen worden gegooid die vaak niet worden uitgelegd. Het klonk bij vlagen alsof ik aan het luisteren was naar de podcast die was gemaakt voor een medisch congres, waarbij de presentatoren proberen zo goed mogelijk een radio-talkshowhost proberen na te doen. Randy vertelde me dat het expliciet zo is opgezet dat de hoofddocumentaire de algemene luisteraar moet trekken. De bonusinterviews zijn optioneel voor de luisteraar die geïnteresseerd ******is in een bepaald onderwerp en hebben een informerende functie. Het verschil in voorkennis en terminologie was in mijn luisterervaring te groot: daarvoor blijft de hoofddocumentaire te veel aan de oppervlakte en wordt er in de verdiepende interviews niet genoeg uiteengezet.

Superpower
Audiocollectief Schikt beschikt over een superpower die iedereen in podcastland wil: de gave om verhalen met spanningsbogen, plottwists én creatieve audio te maken, die je blijven boeien tot het einde. Daar is bij Geen Kleine Man expliciet niet voor gekozen, maar voor mij is deze vorm hem ook niet helemaal. Het kan natuurlijk ook zijn dat ik, omdat ik de doelgroep simpelweg niet ben, mijn hand in eigen boezem moet steken (die ik dus niet heb*). Maar bovenal laten de bonusafleveringen in dit geval zien hoe moeilijk het is om een goede niet-verhalende podcast te maken.

Misschien denk je als lezer nu: "Ah, Lieven bedoelt gewoon: schoenmaker, blijf bij je leest." Dat komt in de buurt van mijn punt, maar is ook een beetje kort door de bocht. Ik heb juist waardering voor het experimenteren met vorm en de artistieke verniewing die ze hebben geprobeerd toe te voegen aan het landschap. Dat de uitwerking voor mij niet helemaal werkte, doet niets aan de productiewaarde hetgeen we horen af. De durf om als makers niet je superpowers in de uitverkoop te zetten en juist met een nieuwe vorm te komen, verdient alle lof.

Illustratie door Hallye Webb, bron: wnycstudios.org

AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#48)

Podcast: Radiolab

Aflevering: The Unsilencing

Taal: Engels

Duur: 29 minuten

Verschenen op: 26 augustus 2021

Uitgekomen bij: WNYC Studio's (maker: Molly Webster)

Ja, wéér Radiolab en ja, extreem flauw van mij om deze podcast te tippen na wat ik hierboven heb geschreven. Toegegeven: ik had deze aflevering wel geluisterd, maar mijn podcastmaat Daniël herinnerde mij aan deze aflevering. Onbewust was dit dus waar ik stiekem op zat te hopen toen ik de trailer van Geen Kleine Man drie weken geleden hoorde.

The Unsilencing gaat over endometriose en hoe dat voornamelijk voorkomt bij mensen met twee X-chromosomen, wat dus ook bij Geen Kleine Man ook aan bod komt. De opzet klinkt misschien vergelijkbaar — setting: twee vrouwelijke sprekers in een studio — maar het product voelt zo anders. Dat is ook te wijden aan middelen en tijd: maker Molly Webster is, zo blijkt, zeker twee jaar bezig geweest met de ontwikkeling van dit verhaal (natuurlijk niet voltijd, ze heeft andere verhalen gemaakt terwijl dit lag te rijpen).

Het grote verschil is voor mij dat hier maar één persoonlijk verhaal het startpunt is en de verdere hoofdpersonages zelf experts zijn. Wat je wel krijgt is een up-tempo wetenschapsrollercoaster waar duidelijk wordt uitgelegd hoe de vork in de steel zit. Hier kwam ik dus uit met een heel concreet beeld en het gevoel wijzer te zijn geworden!

Bonustip: de Radiolab aflevering over de placenta, die vlak voor The Unsilencing verscheen, is zo mogelijk nog boeiender.

SERIE TIP VAN DE WEEK

(Zie boven)

Vond je dit een leuke of waardevolle nieuwsbrief? Laat dan geen recensie achter maar:

Dank aan Wouter voor de eindredactie en eindredacteur Randy voor het beantwoorden van mijn vragen! Een impressie van Wouter aan het werk:

cats with jobs @CatWorkers

(zure) KLIKLINKJES

Op het Podcastfestival hebben we dit jaar voor het eerst podcastkritieken geschreven in samenwerking met het Domein voor de Kunstkritiek. Lees op de site van het podcastfestival de stukken over The Europeans (Gawie Keyzer), dat dus. (Anna van der Kruis) en het werk van Stephanie Foo (door Joost Voormeer), luister het panel over Podcastkritiek (met de auteurs, olv Elja Looijestijn) terug.

Het verhaal van Dag en Nacht media? Iemand die podcast "een intiem medium" noemt? Vragen over geld gedienen met podcasts? U raadt al wat dit is: een algemene vogelvlucht door het Nederlandse podcastlandschap in NRC. Was het misschien een opwarmertje voor het wel boeiende nieuws dat NRC gaat samenwerken met productiehuis De Stroom? (hat tip Flkrt)

Volgens het Cultureel Persbureau is Parel Radio "de canon van de Nederbelgische podcast" 🤔

Aanstaande dinsdag 7 december is er een Cross Media Cafe onder de titel "Audio In Demand". Ik was gevraagd om te komen spreken over geld verdienen met podcast/wat een podcast kost, maar aangezien er geen vergoeding beschikbaar was en er steeds besmettingsrecords gebroken worden (waardoor de borrel achteraf ook al niet kon plaatsvinden) pak ik de livestream mee (14-17u).

RODDELHOEK
Ik moet iets bekkennen: ik love Het Parool op zaterdag. Afgelopen week stond er niet alleen een stuk in over iemand die is gepromoveerd op roddelen (dat blijkt handig voor je netwerk) maar ook een interview met Chris Bajema — de OG van de Nederlandse verhalende indie podcast — waarin hij zei "Onderschat het niet, het maken van een goede keukentafelpodcast is heel moelijk." 🧡

* Lezer en zomercolumnist Iris wees mij er op dat boezem niet per se een gegenderd woord is, en de Van Dale bevestigde het omdat de boezem gewoon de ruimte is tussen de kleding en de borst. Omdat jullie wel begrijpen wat ik bedoel, laat ik het voor nu staan.