De valkuilen van het transcript

Heb je nog een podcasttip #143 The Longest Shortest Time en Dinocast

Afgelopen week is alweer het vierde seizoen van Wie Wat Bewaart verschenen, een podcast die we sinds 2022 met Horens.audio maken voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Dit seizoen gaat over drie bijzondere locaties in Nederland waarvan de RCE het interieur beheert. Ik beschreef al eerder over hoe ik daar in de montage iets expres en iets per ongeluk deed, deze keer leerde ik iets over werken met transcripten. Er zijn mijns inziens minimaal drie valkuilen waar je voor moet oppassen als je in het maakproces van een documentaire gebruik maakt van transcripten. In twee van de drie viel ik zelf tijdens het maken van de aflevering Slangenburg, de eerste van dit seizoen.

Om een beetje inzicht te geven in hoe zo'n documentaire tot stand komt: op een enkele uitzondering na worden alle afleveringen door twee leden van Horens gemaakt. In overleg met de RCE bepalen we het onderwerp, wie we willen spreken en waar de actie rondom het object zit. We volgen de objecten volgen die het depot inkomen en weer verlaten, het gaat om de actie en dynamiek rondom het object dat die aflevering centraal staat. Als we alleen maar mensen aan het woord zouden laten over het onderwerp, wordt het audiotechnisch al snel een statische aangelegenheid en daar zijn we bij Horens niet per se van. Normaliter verdelen we tijdens het maakproces de interviews en reportage-opnames tussen de twee makers van een aflevering. Van dat materiaal 'spotten' we zelf de belangrijkste stukjes en dan zet één iemand het in elkaar op basis van voormontages van degene die de opnames maakte.

De eerste aflevering over kasteel Slangenburg maakte ik samen met mijn stagiair Daniël. Hij monteerde nog in Audacity (begin er niet aan/in, mensen) dus heb ik hem als onderdeel van de stage geleerd hoe je multi-track (en belangrijker: non-destructive) kan editen in Reaper. Omdat ik verantwoordelijk was voor de eindmontage, heb ik hem de audio ook laten spotten in Reaper. In het ene project luisterde hij, zette knipjes en schoof de belangrijkste stukjes vast naar een volgend spoor, zodat ik dat kon plakken in het project waar uiteindelijk de hele aflevering in gebouwd werd. So far nog niet heel anders dan hoe we normaal te werk gaan.

Alleen werden we, omdat hij nog geen voormontages maakte, in de werkwijze aangewezen op transcripten om het script te schrijven. Nu is het zo dat toen we begonnen met Wie Wat Bewaart we bij Horens.audio nog geen transcriptiesoftware hadden en we dus uren bezig waren met het transcriberen van opnames. Sinds een paar jaar maken we gebruik van Cockatoo, software die middels AI echt goede, vrijwel exacte transcripten maakt – ook van Nederlands sprekende mensen.¹ Met een transcript kan je makkelijk zoeken op woorden en gewoon de stukjes van het interview dat je wil achter elkaar plakken. Het hele script voor de aflevering zet je zo in een mum van tijd in elkaar, omdat je alleen nog je voice-overs er tussen hoeft te schrijven.

Zo komen we bij de eerste valkuil. Toen we het eerste script en de montage deelden met Dennis Gaens, die dit seizoen de eindredactie deed, kregen we als commentaar dat er een paar stukjes uit moesten. Vooral in het interview met de amateurhistoricus die extreem veel wist van Slangenburg, hadden we de neiging "overcompleet" te zijn. Nu hebben historici sowieso de neiging precies te zijn, maar omdat we werkten met een eveneens precies transcript hadden we in feite niet genoeg geschrapt. Op papier, in het script, leek het een logisch onderdeel van het verhaal, maar in de audio liep het stuk wat geschrapt moet worden dus te lang door.

Laat gevoel nu precies de tweede valkuil zijn. Als je met audio werkt, kom je er na een tijdje achter dat het misschien wel belangrijker is hoe iemand iets zegt dan wat iemand zegt. Je hoort weleens dat personages cruciaal zijn voor een documentaire, en hun karakter komt voor een groot deel naar voren in de manier waarop ze praten. Dit geldt trouwens ook op het kleinste niveau van de zinsnede of een woord. Gesproken woord bevat emotie: twijfel, enthousiasme of een (ongemakkelijke) lach – allemaal dingen die een transcript niet bevatten. In het geval van deze aflevering heb ik een stukje weg moeten halen waar een geïnterviewde met oprechte twijfels ergens vragen bij stelde. Hoewel we vonden dat de twijfel niet alleen in woord maar ook in toon goed te horen was in het stukje, paste het (nog) niet in de beleidslijn en is het uiteindelijk toch geschrapt.

Onder de modder deze valkuilen uitgekropen kan ik concluderen dat ik dus niet mega fan ben van transcriberen. Hoe handig en snel ook, het vertaalt letterlijk iets wat je hoort naar wat je leest – een ander medium dus. Als je dat vervolgens weer gaat bewerken, krijg je dus een heel talig product: het transcript stript (transtript?) audio immers van alle auditieve kenmerken. Dit brengt me bij de derde en laatste valkuil: het negeren van atmos. 'Atmos' is een term die ik van de eerdergenoemde Dennis Gaens leerde en die gaat over eigenlijk precies alles dat niet in woorden wordt uitgedrukt: het is dan ook een afkorting van atmosfeer of ambiance. Zodra ik audio aan het spotten ben maak ik ook aantekeningen die beginnen met het woord ATMOS. Een geit die in de achtergrond mekkert, het verplaatsen van de ene naar de andere ruimte, een ongemakkelijke stilte, noem maar op: dat pikt echt geen enkele transcriptietool op. Terwijl juist die kwaliteiten een audiodocumentaire tot een goede audiodocumentaire kunnen maken.

Met dank aan Horens.audio collega Jozien Wijkhuijs voor het meelezen met het bovenstaande.

Aflevering tip van de week (#143)

Podcast: The Longest Shortest Time

Aflevering: The Staircase (niet te verwarren met de true crime docu serie)

Duur: 37 minuten

Uitgekomen op: 22 januari 2025

Uitgekomen bij: onafhankelijk, eerder bij QCODE

Genre: documentaire (met veel voice over)

Het moet komen doordat ik Een valse start - 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg (tv tip!) aan het kijken was, dat ik in een podcastnieuwsbrief klikte op nieuws over de terugkomst van The Longest Shortest Time. Deze Amerikaanse podcast gaat over opvoeden en was al 219 afleveringen lekker bezig, toen ze vijf jaar geleden toch maar de handdoek in de ring gooiden. Inmiddels zijn ze terug en gaan ze overduidelijk voor het listener supported model – wie weet ga ik ze binnenkort ook wel financieel steunen 🐣

De aflevering gaat over de puberdochter van een van de makers en hoe zij geïnitieerd raakte in onze patriarchale maatschappij. Er komt namelijk een punt dat niet meer aangenomen kan worden jongetjes of mannen 'gewoon aardig' zijn, maar dat ze misschien wel andere bedoelingen hadden. De titel van de aflevering is de metafoor voor voor de rite de passage, en door het luisteren kon ik me beter verplaatsen in deze ervaring van vrouwelijkheid – iets wat ik zelf niet zo snel zal meemaken dus.

Waarom is het een podcast? Wat ik mooi vond is hoe herinneringen, die op ongelijke afstanden in de geschiedenis van elkaar gebeurd zijn aan elkaar geweven worden in het verhaal. In dat opzicht herinnerde deze aflevering me aan de steengoede serie Goodbye to all this. Dit had allicht ook in tekst gekund, maar de puberale stem van haar dochter met alle onzekerheden vang je toch echt het best in audio.

SERIE TIP VAN DE WEEK (#143)

Podcast: Dinocast

Duur: afleveringen (die los van elkaar te luisteren zijn) duren tussen de 40 en 60 minuten.

Genre: wetenschapspodcast

Vorige week gaf ik voor het Nationaal Experisecentrum Wetenschap en Samenleving een podcastclinic voor wetenschapspodcasts. Sicco de Knecht, directeur van dit nieuw opgerichte instituut maar beter bekend van De Vierkante Ogen show, was zo briljant om Gijs Rademaker uit te nodigen. Die maakt sinds een paar jaar met Maarten van Rossem de Dinocast. Nu was ik van geen van de in de vorige zin genoemde namen fan, maar na het zien van de presentatie van Gijs veranderde dat.

Verandering is sowieso een centraal thema in Dinocast, want blijkbaar zijn er in de afgelopen jaren in de paleontologie echt veel ontwikkelingen. Ontdekkingen en onderzoeksmethodes 'de wetenschap' doen laten twijfelen aan veel van wat we dachten te weten over dinosauriërs. Precies dat, twijfel, is waar wetenschap over gaat en precies dat is wat er ruimte krijgt in deze afleveringen. Gijs en Maarten gaan iedere aflevering ergens anders heen en spreken met leuke onderzoekers – "als iemand het niet op een leuke manier vertelt, knip ik ze heel kort en komen ze er de volgende keer niet meer in" zei Gijs – wat het geheel dynamisch maakt. Het is nogal geeky, maar toen ze merkten dat er veel ouders met kinderen luisterden hebben ze het taalgebruik lichtelijk aangepast. Heel toegankelijk uds!

Nog beter: Gijs en Maarten doen dit volledig uit eigen fascinatie en verdienen met de podcast net genoeg om uit de kosten voor de internationale reizen die ze maken te komen. Gijs doet de productie en montages van de audio helemaal zelf. Daarbij is sfeer belangrijk: de luisteraar meenemen terug naar de oertijd, maar ook naar de laboratoria en archieven van paleontologen door heel Europa. Ik heb nog niet alles geluisterd, maar de eerste twee afleveringen van het laatste seizoen. Gijs' geheime missie om mensen die niets om dino's geven er toch geïnteresseerd voor te maken, is in die twee uur bij mij al aardig gelukt.

Waarom is het een podcast? Los van dat het heel leuk is dat ze steeds op reportage gaan (dat kan natuurlijk ook op youtube), kan je het antwoord op de vraag direct geven als je kijkt naar de promo filmpjes die ze voor nieuwe seizoenen maken. Alle beelden van dino's zijn natuurlijk totale verzinsels. Jurrasic Park is leuk, maar om die dino's voor te stellen hebben we echt niet al die beeldmakers nodig. Zeker niet als het over de inhoud gaat.

KLIKLINKJES

• Top podcast fun facts of 2024 (via Podnews)

• Kans maken op £15.000 pond voor je podcastidee? Stuur in voor The Whickers Podcast Pitch @ Sheffield DocFest 2025, deadline 28 februari.

• Er is een nieuwe podcastnieuwsbrief gericht op Europese audiomakers: Eurowaves

• In tegenstelling tot eerdere berichten start de kaartverkoop van het Podcastfestival @ InScience niet vandaag maar aanstaande woensdag 12 februari. Je bent het best op de hoogte als je de nieuwsbrief van het Podcastnetwerk volgt.

• Nog maar een paar plekken vrij in de nieuwe cursus Je Familiegeschiedenis als Podcast, door Maartje Duin in maart-april in de Tolhuistuin. Ervaring met audio niet nodig, aanmelddeadline: 14 februari.

RODDELHOEK

De after van Het Feest van de Eeuw bleef nog erg lang gezellig.

1. Deze tool kregen we trouwens getipt van Daniël en Nydia (ongeveer de helft van het team achter DAMN HONEY) waarvoor LOVE YOU!