Hoe generatief is generatieve media?
HJNEPT #137 Maarliefst drie podcasttips!
Allereerst veel dank aan de vier (toevallig allemaal vrouwelijke!) lezers die naar aanleiding van de vorige nieuwsbriefeditie hun petje eenmalig of meermaals hebben afgenomen voor Heb je nog een podcasttip? Met deze donaties ben ik voor het komende jaar in ieder geval uit de domeinnaam-en emailhosting kosten! Mocht je het nu fair vinden dat ik ook gast- en eindredacteuren een vergoeding bied, neem dan zelf je petje af.
De afgelopen twee weken was ik druk met IDFA, waar ons project DRIFT dat we met VPRO Medialab ontwikkelen gepresenteerd werd. Het project deed mee in de DocLab digital storytelling competitie (die we niet wonnen) in de vorm van een installatie. Op dinsdagavond 19 november deden we een live avond waarbij de verschillende elementen van menselijke en niet-menselijke acteurs optraden. De installatie zag er trouwens zo uit:
Tijdens IDFA DocLab waren we als makers bezig het draaiende houden van het systeem dat iedere dag nieuwe afleveringen uitserveerde, en het voorbereiden van de liveshow. Daarnaast hebben we vooral ook mensen geholpen de RSS link in hun podcast app te plakken. Ook kregen we veel vragen over hoe veel van de podcast nu AI is. Dat is een relevante vraag, die ik graag beschouw aan de hand van twee andere voorbeelden die ook op IDFA 2024 te zien waren.
Veel van de discussies op het festival gingenover AI en gegenereerde media omdat de openingsfilm, About a Hero, ook een 'documentaire' was die met AI gemaakt was. De film Eno, over muzikant en producent Brian Eno, heb ik (en dit is een first!) op het festival zelfs twee keer gekeken omdat die film iedere keer dat 'ie vertoond wordt een andere versie is. Voor wie wel eens een AI tool als Elevenlabs gebruikt heeft: vaak kan je aangeven hoe 'los' het model mag gaan bij het genereren – in vakjargon heet dit “temperatuur”. Op basis van die schaal zou ik ook Eno, About a Hero en DRIFT willen indelen.
Het script en niet veel meer
In 2022 was ik met mijn DRIFT collega's Hay en Nienke (we vormen samen collectief Merel uit de Machine) bij een presentatie waar de makers van de toen nog titelloze film uitlegden hoe ze About a hero aan het maken waren. Het kwam er op neer dat Werner Herzog de uitspraak had gedaan dat het waarschijnlijk "nog 4.500 jaar duurt voordat AI een betere film kan maken dan ik". Challenge accepted, en de makers trainden een model op het oeuvre van Werner Herzog waar een script uit kwam dat aan de basis ligt van About A Hero. Al dan niet verrassend werd dat een true-crime verhaal, waarin veel talking heads voorkomen en er iets onheilspellends aan de hand is met technologie en de invloed op mensen. Destijds kwam dit baanbrekend over en was het natuurlijk ook buitengewoon boeiend of het echt zou lukken. Inmiddels zou ik zeggen: meh. De makers hebben best veel aan het script nog moeten sleutelen of dingen moeten toevoegen om het verhaal een soort van coherentie te geven. Daarnaast is het script wel gegenereerd maar de film is 'gewoon' opgenomen met acteurs op set. De techniek heeft de makers in dat opzicht misschien wat ingehaald: audio genereren gaat inmiddels best goed (zie DRIFT) en video genereren is... uncanny. Toch denk ik dat bij de openingsfilm het idee is ontstaan dat alles wat met AI gemaakt wordt ook het eindproduct volledig gegenereerd is, terwijl dat in feite nog niet echt zo is.
Willekeurigheid regeert?
De makers van de film Eno beweren 52 quintilioen mogelijke versies van de film te kunnen generen. Ze laten het systeem dat ze hebben gebouwd namelijk zelf kiezen uit scènes die ze hebben geknipt uit 50 uur nieuw interviewmateriaal en 500 uur archiefmateriaal. Dit is toepasselijk, omdat Eno zelf ook bekend staat als iemand die graag generatief te werk gaat. Het werkt verrassend goed, dat heeft dan denk ik ook vooral te maken met de goede selectie en de montages van de scènes. Daar is alleen helemaal niets AI aan, het is gewoon mensenwerk. Omdat ik wist dat er zo veel versies waren wilde ik ook graag vaker de film zien. Bovendien is Eno gewoon een soort Quincy Jones: iemand die zich met zo'n groot deel van de muziekgeschiedenis bemoeid heeft dat er altijd wel weer een "ohja" moment bij komt. De eerste keer dat ik deze film zag was in juni op Sheffield DocFest, en inmiddels heb ik dus drie versies gezien. Er schijnt zelfs een kijker te zijn die al meer dan achttien versies gezien heeft en er nog steeds blij van werd. Omdat ik Eno drie keer gezien heb, kan ik met een flinke marge in zekerheid zeggen welke stukjes iedere keer hetzelfde zijn. Dat zijn het begin en het einde, en zeker twee of drie stukken in het begin. Als dat echt zo is, valt het geheel dan toch weer wat tegen omdat het verhaal dat in die drie stukken verteld wordt toch een vrij standaard Amerikaanse muziekbiografie is – waarover in een toekomstige nieuwsbrief meer. Maar dat maakt niet weg dat deze simpelste vorm van generatieve kunst ook een van de charmantste is, al was het maar omdat iedere unieke versie maar één keer getoond wordt. Daarmee wordt deze film net zo vergankelijk als een opvoering.
Het script en dan nog veel meer
"Is deze podcast nu helemaal gemaakt met AI?" is een vraag die we vaak kregen over DRIFT. Het enige en simpele antwoord daarop is: nee, zeker niet. Maar een groot deel wel. Op de een of andere manier – misschien kwam het door About a hero – dachten veel luisteraars dat het verhaal en de lijnen daarin waren gegenereerd. In feite hebben we met DIRFT ongeveer het tegenovergestelde gedaan van de openingsfilm. We hebben als collectief de setting van de wereld (Amsterdam 505 jaar vanaf nu) bedacht, Nienke Huitenga, Iza Marley en Minem Sezgin hebben onder begeleiding van Martijn Lindeboom een world bible samengesteld en onze geweldige schrijver Minem Sezgin heeft de ‘lineaire’ scènes uitgeschreven. Deze maand verschijnt er in totaal waarschijnlijk tussen de 600 en 720 minuten aan audiomateriaal van DRIFT. Het zou echt onnoemelijk veel werk zijn om al die afleveringen zonder AI te maken. Ongeveer eenvijfde van de afleveringen is met de hand geacteerd en gemonteerd. Het overgrote deel is echter geprogrammeerd en werkt met AI tools als ChatGPT en Elevenlabs. Iedere nacht genereert het systeem nieuwe afleveringen die in de ochtend op de feed verschijnen. Wij als makers weten dan ook niet echt wat ze nu weer gaan zeggen of hebben meegemaakt, of welk stukje toekomst we nu weer te horen krijgen. Uiteraard hebben wij als makers wel de prompt geschreven – omdat er zo veel AI tools samenkomen noemen wij ze “recepten – en de wereld waarbinnen het speelt geschapen. De spelregels zo je wilt. Aanstaande zondag is het trouwens weer nieuwe maan: dan worden alle afleveringen tot dan toe gewist van de feed en genereert de podcast zichzelf opnieuw. Als je het gemist hebt is dat dus weer een goed moment om mee te gaan luisteren.
Brian Eno zegt in de film: “the audience's brain does the cooking and keeps making relationships”. Daarmee bedoelt hij dat de volgorde in een verhaal niet zo veel uit maakt, want de betekenis leggen de mensen zelf er wel in. Uit ervaring kan ik zeggen: dat klopt. En hoewel dit dus ook opgaat voor de hierboven besproken projecten, lijkt het me toch ook zinnig om onderscheid te kunnen maken in hoe generatief een werk is. Omdat niet alle generatieve werk hetzelfde is. About a hero en Eno zijn wel degelijk generatief, maar een stuk minder warm dan DRIFT – technisch gezien is Eno niet eens AI.
Dank aan Hay en Nienke voor hun aanvullingen en correcties op het bovenstaande. En dan nu een primeur in deze nieuwsbrief: niet twee maar maarliefst drie podcasttips!
AFLEVERING TIP (#137)
Podcast: Decoder Ring
Aflevering: The Great Parmesan Cheese Debate
Duur: 44 minuten
Uitgekomen op: 12 juli 2023
Uitgekomen bij: Slate
Genre: scripted interview(s)
Op basis van de titel van deze nieuwsbrief zou je kunnen denken dat ik degene ben die hier altijd de podcast tips uit deel. Gelukkig word ik ook vaak eens door anderen iets getipt waar ik prettig door verrast word. Zo kwam ik in de trein terug van het DS Podcastfestival te spreken over kaas. "Heb je die decoder ring over Parmezaan nooit gehoord?", vroeg vriendin van de nieuwsbrief Elja.
Duidelijk niet, en jongens was ik in voor een treat – al is kaas dan ook wel echt mijn jam. ‘Parmezaan’ is uiteraard een van de populairste kazen ter wereld, met een omzet van miljarden per jaar. Dat beschermde oorspongsbenamingen (in Frankrijk AOC, Italië DOP en in Nederland BOB) zijn uitgevonden om sommige mensen meer geld te laten verdienen dan anderen wist ik ook wel. Maar dat eigenlijk de hele italiaanse keuken – zoals wij die uit de VS kennen met pasta bolognese en carbonara – een soort van marketing uitvinding is van de vorige eeuw was nieuw voor. Maak het af met een double plot twist die stelt de meest authentieke parmezaan ter wereld beargumenteerbaar wordt gemaakt in het oosten van de Verenigde Staten en je hebt mij aan het podcastdansen.
SERIE TIP VAN DE WEEK (#137)
Podcast: The Good Whale
Duur: zes afleveringen van tussen de 15 en 40 minuten
Uitgekomen op: 14 november, alle afleveringen staan nu in de New York Times audio app en op de site
Uitgekomen bij: Serial/The New York Times, geschreven door Daniel Alarcon en geproduceerd door Katie Mingle en Alissa Shipp
Genre: documentaire, reconstructie
Oké, stel je voor: een podcast van The New York Times over walvissen, specifiek die ene uit Free Willy. Na de serie Animal die ze vorig jaar uitbrachten lijken dieren echt in swing, maar Serial weet met The Good Whale toch weer iets bijzonders te doen. Het is een audioproject dat zich ergens tussen true crime, documentaire en experiment beweegt. Het eerste wat opvalt: haast geen geluiden van de zee, geen field recordings. Alles draait om interviews en archiefmateriaal. In de week dat DRIFT werd aangekondigd als een podcast die het "genre oprekt" noemt Sarah Koenig deze serie in de trailer ook "a little genre bending". Als iemand met een fascinatie voor genres werden mijn oren en toen natuurlijk gespitst.
Dat van het genre wordt afgeweken kan je zien in aflevering 5, die qua lengte (15 minuten ipv meer dan een half uur) direct opvalt tussen de andere afleveringen. Een musical?? Hadden we dat verwacht van de doorgaans serieuze New York Times? Ik niet, maar wat werkt het goed. Tegelijkertijd voelt het een beetje als een creatieve oplossing voor een probleem: van deze periode in het leven van Keiko was al helemaal geen materiaal, dus mag de fantasie er op los gaan. De muziek vult dat gat, en dat ze dit hebben gedurfd maakt de serie voor mij alleen maar sterker. Is dit eigenlijk wel de true crime waar we Serial van kennen? Het gaat over macht, over hoe mensen dieren als walvissen vermenselijken. Het voelt eerder als een reconstructie vanuit een reflectie op hoe we met dieren omgaan dan als een detectiveverhaal. Qua verhaal is het wel stranger than fiction, maar tegelijkertijd had het nooit kunnen plaatsvinden zonder de fiction van Free Willy.
SERIE TIP #2 VAN DE WEEK (#137)
Podcast: Ranger Rob
Duur: vijf afleveringen van ongeveer 30 minuten
Uitgekomen op: 3 oktober 2024
Uitgekomen bij: Podimo, gemaakt door Pleuni van den Udenhout
Genre: reportageportret
Nog een primeur in deze nieuwsbrief: voor het eerst tip ik een podcast die grotendeels achter een betaalmuur staat! Maar wel die van Podimo, en ik krijg wekelijks ongeveer twintig mailtjes of ik niet nog weer eens een maand of drie gratis wil luisteren, dus ik gok dat jullie daar ook wel aan kunnen komen. Jullie moeten voor de full disclosure weten dat maker Pleuni van den Udenhout een kantoorgenoot, collega en vriendin van mij is die komend jaar ook nog eens in de buurt komt wonen. Ik heb dus van dichtbij (of veraf, via onze Signal groep) meegekregen hoe Pleun eerst een half jaar heeft lopen zeulen met haar pitch, hoe intens hard ze er vervolgens aan gewerkt heeft en hoe soms recorders er mee kapten op het moment supreme. Allemaal struggles die je niet in de podcast hoort. De struggle die je wel hoort zijn de voice overs echt nog wat liefde konden gebruiken, maar daar was marketingtechnisch geen tijd voor omdat dierendag een goede lanceringsdag lijkt.
In Ranger Rob volgt Pleun dierenfanaat Rob van der Graaf die in zijn vrije tijd en van zijn eigen geld een opvang is begonnen voor wilde dieren in Nederland. Blijkbaar bestaat er een levendige handel in wilde dieren, en geven mensen die dieren toch weer ‘op’ als blijkt dat ze wilder zijn dan je gemiddelde huisdier. Rob gaat door alles om de dieren te redden en om zijn droom te verwezenlijken: een echte opvang zo groot als een dierentuin.
Wat ik echt goed vind is dat het overgrote deel van het materiaal reportagemateriaal is, en als dat niet zo is, dat het zo wel geschreven is alsof je er bij had kunnen zijn. Bij sommige stukken zak je door de grond van plaatsvervangende teleurstelling, bij anderen val je weer van je stoel van verbazing. De serie werkt als podcast (en had niet echt gewerkt als film) omdat de plek waar Rob nu de dieren opvangt verscholen moet blijven voor de gemeente die wil dat hij aan regelgeving voldoet. Ook kan Pleun goed met Rob 'levelen' en hem uiteindelijk aanspreken op zijn soms maniakale gedrag omdat ook zij een echte dierenfreak is. Eindelijk eens een podcast waarbij het persoonlijke verhaal van de maker niet slechts een truuc is om het verhaal rond te maken, maar ook relevant is voor het onderwerp.
Hopelijk spot Pleun als ze mijn buurtvrouw is weer een wild dier in de buurt, want dan komt Rob opdraven en hebben we alvast materiaal voor een volgend seizoen.
Uit het HJEPT archief:
POLL
Jullie raadden het al: een van de bovenstaande podcasttips is voor een groot deel gegenereerd met AI. Aan jullie deze week om aan te geven welke dat is:
KLIKLINKJES
In deze Vergecast aflevering gaat het over het probleem dat Large Language Models (de techniek die achter veel van de recente AI ontwikkelingen zit) niet exponentieel kunnen groeien en daardoor niet slimmer worden.
Collega nieuwsbriever Stan maakte een heerlijk kwadrant van het Nederlandse podcastlandschap.
Een overzicht van alle AI projecten op IDFA DocLab lees je in de Filmkrant
Net toen je dacht dat de vrijspraak van Adnan Syed indrukwekkend was (de verdachte in het eerste seizoen van Serial, de vrijspraak kwam niet door het onderzoek uit de serie) heeft Earlonne Woods, host van de 'gevangenisleven podcast' Ear Hustle een officieel pardon ontvangen van de governor van California.
Voor de late beslissers: woensdag begint de cursus Mixen en Masteren die mijn collega Marius Kooij geeft in de Podcastakademie komende maand. Je kan je nog aanmelden tot maandag!
RODDELHOEK
De afgelopen weken kreeg ik, soms zelfs tegelijktijdig, van meerdere mensen posts doorgestuurd over het gebrek aan of falen van diversiteitsbeleid bij commerciële audio uitgeverijen. Dat lijkt me alleen niets voor de roddelhoek, maar gewoon een eigen editie op zich waard. Voel je je geroepen om daar iets over te zeggen: meld je dan bij mij via lieven@hebjenogeenpodcasttip.nl