De kaart en niet het gebied

Heb je nog een podcasttip #116 (Ik zal het u vertellen en S-town).

Na een succesvolle eindpresentatie vorige week van het programma Literair Podcasten voor startende schrijvers, deel ik graag een ingekorte versie van het praatje waarmee ik de middag opende. Het Podcastnetwerk organiseert deze 2023 - 2024 reeks weer in opdracht van het Nederlands Letterenfonds. Pleuni en ik mochten ieder een groep schrijvers begeleiden.

Toen ik in september collega’s en vrienden vertelde dat we weer van start gingen met dit programma, kreeg ik veel vragen over wat dat dan is, “literair podcasten”? Gek genoeg merkte ik toen dat het me niet echt goed lukte om daar antwoord op te geven. Ik wil dat vandaag weer proberen, samen met jullie.

Als ik de site en de regelingen van het Letterenfonds bekijk, gaat literair over ‘schrijfwerk  met een bepaalde “kwaliteit”’. Ik vraag me dan altijd af wie dat waarom bepaalt. In de podcastscene wordt vaak de term “verhalende podcast” gebruikt om producties te onderscheiden van wat doorgaans denigrerend als “chat- of babbelcasts” worden bestempeld (u kent ze ongetwijfeld). Alleen: met de term “verhalende podcast” kan ik persoonlijk weer helemaal niets, omdat “verhalend” een soort lege huls lijkt. Denk maar even na: wanneer heb je voor het laatst iemand een “verhalend” boek, of een verhalende televisieserie dan film aangeraden?¹

Valentijn Hogenkamp, een van de deelnemers van het programma, wist de term “literair” tijdens het diner na de eerste workshop te omschrijven als “een uiting waarbij de stijl belangrijker is dan de inhoud”. Daar ging ik wel op aan. Zeker toen Dennis Gaens – hij geeft in deze cursus de introductieles – tijdens de eerste workshop de hele tijd sprak over “de kaart en niet het gebied”.

Ik heb het even opgezocht en “dit is de kaart en niet het gebied” is een uitspraak die door verschillende mensen in de geschiedenis gebezigd is, in domeinen die zich zo ver strekken als wetenschapsfilosofie, neurolinguisitsch programmeren en, uiteraard, de literatuur. Auteurs als Jorge Luis Borges, Neil Gaiman en Lewis Caroll hebben allemaal een variant geschreven op het, bij waarschijnlijk jullie allemaal wel bekende, verhaal over een koning die graag een dermate gedetailleerde kaart wilde van zijn koninkrijk dat de schaal uiteindelijk 1 op 1 werd. Totaal onwerkbaar dus. De moraal van dit verhaal? Hoe objectief ze ook lijken, een kaart is hoe je het ook wendt of keert, altijd een interpretatie.

Kaarten zijn natuurlijk een middel om ons te oriënteren en zijn handig in een nog onbekend gebied. Voor het podcastlandschap bestaat zo’n kaart naar mijn weten nog niet.² Maar er is wel iets anders dat de podcast heeft, waarbij ik een vergelijking kan maken met oriënteren in de literatuur. Het apparaat dat de podcast een succes heeft gemaakt, of in ieder geval voor de helft van de naam heeft gezorgd, is uiteraard de iPod. Toen die net verscheen moest je muziek en podcasts op je iPod laden met een kabeltje en een specifiek programma: iTunes. Dat iTunes was een muziek… BIBLIOTHEEK. Je kon die bibliotheek zelf bijhouden: niet alleen titel en artiest, maar ook jaar van verschijning, genre, de albumhoezen, etc. Misschien kwam het doordat ik in die tijd als puber erg bezig met muziek was, maar ik heb uren en uren gestoken in het netjes op orde krijgen van die grote database. 

Daar heb ik nu natuurlijk helemaal niets meer aan omdat ik al vijftien jaar altijd muziek via Spotify of Youtube luister, maar als ik in de bibliotheek of in een boekenzaak rondloop, is ook die nog vaak ingedeeld op genre. Genre is een synoniem voor stijl en het geeft je als lezer, kijker of luisteraar een bepaalde verwachting van wat je kunt gaan beleven. Heel handig om werken in te delen en ook kwalitatief te kunnen vergelijken met andere werken uit dezelfde soort. Liefhebbers van een genre worden vaak uiteindelijk kenners van dat genre.

Zoals gezegd is er nog geen kaart voor het podcastlandschap, en dat maakt het voor nieuwe luisteraars of makers toch iets minder overzichtelijk. Sowieso is het lastig om je te oriënteren in de podcastwereld, omdat er bijna niet gebruik wordt gemaakt van genres. Bij Spotify kun je bijvoorbeeld in de muziekbibliotheek browsen door ongeveer alle muziekstijlen die er zijn. Maar zodra je naar podcasts gaat, gaat het ineens niet meer over de stijl maar over de inhoud: lifestyle en health, educational, relaties, nieuws en politiek, etc. Die categorieën zijn heel generiek, en zeggen nogal weinig over de stijl. Er is één aparte sectie die je denk ik ook in de boeken bibliotheek of winkel tegen zou kunnen komen: true crime. En er is een speciale categorie: “stories”, die weer is onderverdeeld in: fictie, non fictie, persoonlijke verhalen, familie- en kinderpodcasts, en populaire boeken podcasts. Een leuke indeling, maar aangezien er inmiddels meer dan vier miljoen podcasts wereldwijd beschikbaar zijn, is het misschien handig om een wat fijnmaziger classificeringssysteem te gebruiken?

Ik ken een paar podcastmakers die helemaal geen podcasts luisteren. Hoewel ik hun werk er niet minder om vind, ben ik wel sceptisch over deze luie luisterhouding. Je moet wel héél zeker in je schoenen staan, ook als auteur, om geen andere boeken te lezen voordat je zelf begint met schrijven - of tijdens de rest van je carrière. Daarom hebben wij, dat zijn de docenten en Pleuni en ik, in de workshops heeeel veel podcast luister tips gegeven aan de deelnemers. Vaak kwamen die ter sprake omdat ze inhoudelijk of qua vorm aansluiten op waar de startende schrijvers in de cursus mee bezig waren. We hebben ongeveer 50 titels verzameld en die verschillende tags, waaronder genre, gegeven. Jullie voelen hem misschien al aankomen, maar op basis hiervan hebben we onze vormgever Dianne Rijnbende gevraagd om een kaart te maken. Als lezers van deze nieuwsbrief krijgen jullie hierbij een exclusieve preview:

Let op! In lijn met het idee uit de literatuur: dit is de kaart, en niet het gebied. Dit is de alpha versie van de kaart: hij is verre van af. Je ziet groene puntjes, dat zijn podcast titels. Als de kaart straks af is, is het een interactieve website. Zo kun je zoomen, klikken en browsen door de podcasts. De selectie van de titels is vrij willekeurig, associatief samengesteld. Het gaat dus niet om populariteit of compleetheid. Behalve dan dat we hem gezamenlijk steeds completer kunnen maken. We gaan gezamenlijk werken aan de interpretatie, die nooit volledig gaat zijn.

Nu snap ik dat, net als met toplijstjes, je heel graag wil weten wat er allemaal op staat en vooral of en hoe je er zelf op kunt komen. Daar zullen jullie even geduld voor moeten hebben: we gaan de komende tijd de kaart verder ontwikkelen met heuse features, opnieuw inrichten met de feedback die we van testers krijgen en uiteraard aanvullen. Als je écht heel enthousiast bent kan ik je wel een PDFje sturen waar je zelf je laatste 50 beluisterde podcasts op kunt ‘plotten’. Dan zie je meteen waar het druk is, of welke gebieden ontbreken ;-)

AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#116)

Ik heb dit plaatje van de site van de Vlaamse Radio 1.

Podcast: Zandman

Aflevering: Ik zal het u vertellen

Duur: 44 minuten

Uitgekomen op: 4 januari 2021 (maar eigenlijk in 2009 al gemaakt)!

Uitgekomen bij: VRT Radio 1, door Joris van Damme

Genre: fictie, literair? 

Over niet luisteren maar wel maken gesproken: de laatste tijd zet ik me over mijn tegenzin voor audiofictie heen omdat we met DRIFT immers een fictiepodcast aan het maken zijn. Ik zal het u vertellen werd door Wederik de Backer getipt tijdens de laatste workshop in het Literair Podcasten programma. De workshop ging over sound design, en dat is ook precies wat er qua vorm origineel is aan dit stuk. 

Als we de intro moeten geloven, zijn nagenoeg alle geluiden die je hoort namelijk met de menselijke stem gemaakt. Als dit echt zo is en dit het uitgangspunt is van het werk, dan vind ik het qua vorm ineens veel interessanter om te luisteren dan qua inhoud. Het betreft een vrij absurdistisch scheppingsverhaal dat een twist maakt naar de onderwereld. Geestig, en ik houd wel van absurdisme. Eigenlijk is het een rare trip die je meemaakt, misschien kom je er net als ik verwarder uit dan je er in ging. Maker Joris van Damme studeerde er in 2009 mee af op het RICTS en won er direct de prestigieuze Prix Europa mee.

Ik zou deze dus op de kaart direct bij ‘literair’ zetten, maar hoe dat specifieker in te delen? Over hoe ver je kunt gaan qua vorm totdat het niet meer te volgen is, vallen vast nog nieuwsbriefreeksen vol te schrijven…

SERIE TIP VAN DE WEEK (#116)

Podcast: S-Town

Uitgekomen: maart 2017

Uitgekomen bij: Serial Productions, door Brian Reed

Genre: literair, nonfictie, portret

Drie redenen om nu deze classic podcast, die ik verder nog nooit getipt heb in deze nieuwsbrief, te tippen:
1) Afgelopen week werd ik gevraagd of ik wil meedenken over de voorselectie van de beste podcast ooit (tba), waardoor ik automatisch weer aan deze serie moest denken.

2) In 2022 was ik op het Podcastfestival in Oostende waar Brian Reed, de maker van deze podcast, ook sprak. In een van de sessies voor beginnende podcastmakers speelde Pieter de tune van Serial (2014, toen 7,5 jaar oud dus) af om te kijken hoe veel mensen de tune kende. Vier van de tweehonderd aanwezigen staken bij de eerste twee akkoorden hun hand op. Daar leerde ik dat mensen de klassiekers ook echt onder de neus geduwd zouden moeten krijgen.

3) Op datzelfde festival vertelde Brian dat hij deze podcast expliciet zo had vormgegeven dat iedere aflevering een novelle was binnen de reeks - de cijfering is zelfs met Romeinse cijfers. Naast mooie tekst heeft het ook een creatief plot (VORM!): de verhaalstructuur is dus niet zoals je die verwacht.

Voor wie deze klassieker nog niet kent, hier een spoiler: je wordt er in zekere zin ingeluisd met een moordplot, maar het verhaal gaat over het tragische leven van één persoon op één plek. Geen zoektocht dus, maar meer een portret met lange verhaallijnen en sterke metaforen. De Brand in het Landhuis (NPO Radio 1, 2018) heeft zeker een paar van de stijlelementen schaamteloos gekopieerd -  “het Nederlandse antwoord op”, zullen we maar zeggen. Het nummer in de credits is overigens ook super gekozen, van een cool album dat ik door deze podcast ontdekte.

Dank deze week aan mijn geweldige collega Pleun voor het nalezen van deze nieuwsbrief. Ze is dierenfan en probeert al maanden haar kat Piet aan het podcasten te krijgen:

KLIKLINKJES

• Pointer doet onderzoek naar het Nederlandstalige podcastlandschap met behulp van Supercomputers - ze bestaan echt nog. Zo kunnen ze al die titels analyseren en er iets zinnigs over zeggen.

• Een pak van mijn hart: de podcast app Castro, die de afgelopen tijd soms niet werkte, is overgenomen. Het nieuwe bedrijf uit Brooklyn gaat het in leven houden én verbeteren. De inbox en luisterhistorie functie zijn voor mij essentieel, deze app is immers voor “people who really love podcasts”.

• Aankomende cursussen in de podcastakademie: Eerste Hulp bij Opnemen van Arno Peeters in maart en Spannende Scène Bouwen met Maartje Duin in april-mei.

• Er is deze week een generatieve documentaire over Brian Eno in première gegaan, gemaakt door Gary Hustwit. Die wil ik natuurlijk extreem graag zien, heel vaak. (Via Hay)

RODDELHOEK

Wat is er gebeurd met het haar van Ernst-Jan??

1.  Ik neem aan dat je dat de hele tijd doet, maar nooit expliciet het woord verhalend gebruikt - omdat het nergens op zou slaan om dat te doen.

2. Voor films en boeken ook niet echt, al zijn wel veel lelijke kaarten te vinden als je online zoekt.