Omdat jij het zegt: lezen, luisteren en audiomaken
Heb je nog een podcasttip #109 door Aletta Becker
Wederom een debuterende gastauteur in deze nieuwsbrief. Aletta Becker kan je kennen van onder meer haar documentaire serie De Lokroep van Venetië (NTR, 2018) en het radiodrama ONT maar ook als Har uit Har en Jet. Deze nieuwsbrief verschijnt een dag later, omdat Aletta zo nodig de A12 moest bezetten (waar ik haar óók van ken). Ze las een artikel over denken, lezen en luisteren en heeft daar nogal wat bedenkingen bij…
Al een hele tijd erger ik me aan journalistiekerige podcasts waarin de voice-over als een wesp-met-ADHD rond de stemmen van de geïnterviewden zoemt. Podcasts waarin de voice-over de luisteraar bovendien benadert met een arrogante autoriteit en bewijs en bronnen ontbreken. Denk aan de methode van This American Life, maar die dan braafjes-imiterend toegepast zonder in de buurt te komen van het niveau van het voorbeeld.
Die ergernis intrigeert me, en dus zoek ik er verklaringen voor in alles wat ik tegenkom. Bijvoorbeeld toen ik las dat lezen eerder leidt tot analytisch en luisteren tot intuïtief denken.
‘zo interessant - ook qua ((het maken (waarover) van)) audio!’ schreef ik aan Lieven.
‘klinkt als voer voor een gastnieuwsbrief ;-)’ antwoordde hij.
Zodoende:
Helder denken
De vraag ‘Do you think more clearly when reading or when listening?’ beantwoorden onderzoekers Janet Geipel en Boaz Keysar op Psyche.com, het magazine dat de menselijke conditie benadert vanuit de psychologie, filosofie en kunsten. Deze site is trouwens ook een aanrader als je je ronddolen op het web een wetenschappelijk-kunstzinnig tintje wil geven.
Of je bij luisteren en lezen eerder intuïtief of analytisch denkt, onderzochten de auteurs door proefpersonen raadsels op te geven. Bijvoorbeeld: ‘Hoeveel dieren van elk soort liet Mozes toe in zijn ark?' Intuïtief antwoordden die proefpersonen 'twee'. Als ze langer en analytischer nadachten, realiseerden ze zich dat er iets mis is met de vraag, want in het bijbelverhaal bouwt niet Mozes, maar Noach een ark. Wat bleek: als proefpersonen dit raadsel lazen, gaven ze vaker het goede antwoord dan als ze ernaar luisterden. Daniel Kahnemann beschrijft het onderscheid tussen intuïtief en analytisch denken al in zijn bestseller Thinking, Fast and Slow uit 2012. Nieuw is, dat Geipel en Kaysar fast-en-slow-denken koppelen aan luisteren en lezen.
Hoe het komt dat luisteren en lezen verschillende denkprocessen in gang zetten? Volgens de auteurs zijn er een aantal mogelijke verklaringen; de manier waarop mensen taal verwerven zien ze als de belangrijkste. Kinderen leren meestal jong, spontaan en moeiteloos hun moedertaal: intuïtief. Leren lezen komt later, in een formele setting. Het vereist inspanning en oefening. Luisteren en lezen zijn dus vanaf dat je ermee begint gekoppeld aan verschillende mentale processen, waardoor je bent geconditioneerd om relatief analytisch te denken en meer mentale inspanning te leveren wanneer je leest, dan wanneer je luistert.
Chat GPT, ook zo’n autoriteit zonder bronnen, komt met andere verklaringen, maar met een overeenkomstige conclusie – zoem zoem zoem.1 Niet de verschillende momenten van taalverwerving en leren lezen gedurende een mensenleven zijn van doorslaggevend belang, maar de ontwikkeling van brein en zintuigen op een evolutionaire schaal.
In de geschiedenis van de mensheid werd het schrift immers veel later ontwikkeld dan gesproken taal. Ons brein is dus geëvolueerd om intuïtief te reageren op verbale communicatie.
Of je nu kijkt naar de tijdspanne van een mensenleven of naar de menselijke evolutie, geschreven taal wordt visueel waargenomen. Bovendien kost het meer analytische en cognitieve inspanning om geschreven dan om gesproken taal te begrijpen.
Hoe slaat het geheugen gehoorde en gelezen teksten op? Blinkist heeft een antwoord. Het bedrijf met als slagzin ‘Improve how you work, think and grow' biedt uittreksels aan waarmee je je in 15 minuten de inhoud van bijvoorbeeld een van The 5 Books To Read To Transform Your Life in 2023 kunt eigen maken. De methode riekt naar ‘al is het uittreksel nog zo snel, de nuance struikelt wel’, maar misschien ben ik te kritisch, want als ik eenmaal weet dat er een klok is, ga ik eerder op zoek naar de klepel – dat terzijde.
Blinkist wil ook dat je luistert. Afgestemd op de hoger opgeleide gebruiker heeft de marketingafdeling een wetenschappelijk aandoend onderzoeksresultaat geformuleerd: ‘Het blijkt dat luisteren de populairste manier is waarop mensen Blinkist gebruiken, ongeveer 70% van de 26 miljoen gebruikers kiest ervoor om te luisteren in plaats van te lezen. Let op, nu komt het: ‘dit is geen verrassing, aangezien ongeveer 30% van de mensen informatie beter opslaan wanneer ze ernaar luisteren.’ En weer ontbreken de bronnen – zoem zoem zoem.
Intuïtief bewijs
Als bewijs voor deze 30%-slaat-beter-op-met-lezen-bewering wordt elders en vaak wél een bron genoemd, maar die wordt niet juist geciteerd, schrijft Will Thalheimer op zijn Work-learning site: People remember 10%, 20%…Oh Really?
De percentages bij deze categorieën in bovenstaande illustratie zijn namelijk fictief. Want pedagoog Edgar Dale heeft in 1946 inderdaad een intuïtief model ontworpen, maar hij heeft daar geen research voor gedaan en hij vermeldt dan ook geen percentages. In de bron van de pyramide uit 1969, staat dit diagram dan ook niet. Toch wordt deze afbeelding voortdurend gerecycled en met alternatieve bronvermelding gebruikt, zoals hieronder.
Ondanks de afwezigheid van bewezen percentages, lijkt er consensus te bestaan over het feit dat auditieve verwerking van informatie leidt tot beter onthouden. Bijvoorbeeld omdat informatie die op een auditieve, en dus intuïtieve manier binnenkomt, een grotere emotionele lading kan krijgen en daardoor beter in het geheugen wordt opgeslagen.
Daarom herinneren we ons Martin Luther I have a dream King en Barack Yes we can Obama, Geert Minder Minder Wilders – en natuurlijk William to be or not to be Shakespeare. Die teksten hebben we gehoord. Niet gelezen. Idem Even Apeldoorn bellen en NTR: speciaal voor iedereen. Auditieve-poëtische technieken als likkebaardend, lekker lessende alliteratie, fris drinkende assonantie en een razend flitsend, snel vibrerend ritme dragen eraan bij dat gesproken teksten zich een permanente plek in ons geheugen veroveren. Bij reclames helpt vaak ook nog heerlijk, helder de melodie.2
Luisteren leidt tot denkfouten
Terug naar Geipel en Kaysar, die aantoonden dat lezen eerder leidt tot analytisch en luisteren tot intuïtief nadenken. Behalve dat ze hun proefpersonen raadsel opgaven, vroegen ze hen ook of de volgende redenatie klopt: 'Sommige planten zijn groen. Alle grassen zijn planten. Dus zijn sommige grassen groen.'
Nee dus. Want ook al klopt de conclusie, de redenatie is onzinnig omdat die niet logisch volgt uit de twee premissen. En wederom bleek dat als hun proefpersonen luisterden, ze meer beïnvloed leken te worden door hun intuïtie en ze minder geneigd waren om de fout in de redenatie te signaleren. Ook hier is de intuïtie, ditmaal aangestuurd door het gevoel dat de conclusie klopt, dus in strijd met het analytische denken. In mijn woorden en kort door de bocht: luisteren leidt – eerder dan lezen – tot meegaan in denkfouten.3
Misschien erger ik me daarom zo aan die zoemende-wesp-voice-overs. Aan zo’n opdringerige-bemoeizuchtige-autoritaire gids, die ik intuïtief beluister terwijl me de tijd ontbreekt om analytisch na te denken over wat er wordt beweerd. Erger ik me aan podcasts die doen alsof ze een geschreven tekst zijn en via hun voice-overs intuïtieve knollen voor analytische citroenen verkopen.
Misschien heb ik een voorkeur voor podcasts zonder (zoemende) voice-over, omdat er dan ruimte is voor mijn associaties, mijmeringen en zijsprongen. Voor stemming, spelen en sfeer. Ruimte voor intonatie, melodie en klank: ruimte voor poëzie en emotie. Omdat ik dan kan luisteren zonder dat ik ongemerkt analyses overneem waar ik beter nog eens rustig over had kunnen nadenken. Omdat ik zonder gezoem kan luisteren op de manier die het beste bij luisteren past: intuïtief.
Ook erg: podcasts met commentaar op geïnterviewden zonder dat die kunnen reageren. Dus dat de maker niet doorvraagt of tegenspreekt tijdens het opnemen van het interview, maar achteraf in de voice-over om de hoofden van de personages heen zoemt. Makers die met die voice-overs hun perspectief als de waarheid verkopen, volgens de formule eigen n=1=algemeen geldend. Weer zo’n zijsprong.4
Geipel en Kaysar besluiten hun artikel met een voorzichtig advies. Bij het nemen van beslissingen of het vellen van een oordeel, kan de keuze om naar informatie te luisteren of deze te lezen van invloed zijn op de uitkomst. Je zou dus kunnen proberen om deze observatie strategisch in te zetten. Als je je een weloverwogen, analytisch oordeel wil vormen of je wil een besluit nemen, is lezen misschien het handigst. Maar bij zaken van het hart, waarbij je het liefst op je intuïtie en gevoel wilt afgaan, is luisteren misschien de aangewezen optie.5
Dit advies gaat over het consumeren van informatie. Maar als producenten van informatie, want dat zijn we als audiomakers, kunnen we hier ook iets mee, denk ik. Want wij hebben het weleens over zaken van het hart, en we informeren ook wel eens. Omdat bij het luisteren vooral het intuïtieve denken wordt aangesproken, is overtuigen met audio dan misschien te makkelijk. Nadenken over het wespengezoem in onze audio lijkt me dus zinnig.
Ik hoop dat jij als lezer analytisch nagedacht hebt over wat ik hierboven allemaal beweer. Dit is tenslotte een geschreven tekst...6
AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#109)
Podcast: Kluwen
Aflevering: Kluwen x deBuren: over trots, zelfwaardering, en emancipatie
Uitgekomen op: 6 juli 2023
Uitgekomen bij: zelfstandig, gemaakt door Martha Claeys en Lotte Spreeuwenberg
Genre: talkshow
Kluwen is een filosofische podcast over de knopen van het mens-zijn. Een podcast die graaft van verwarring naar verwondering en terug, met een mix van persoonlijke verhalen en filosofische argumentatie. De vorm van KLUWEN is niet zo interessant, de inhoud boeit des te meer. Wat is het verschil tussen de trots van Black Lives Matter en de trots van de Proud Boys?
SERIE TIP VAN DE WEEK (#109)
Podcast: VERLOREN TIJD
Uitgekomen op: tussen oktober 2019 en december 2021
Uitgekomen bij: onafhankelijk, maar van Perdu
De Verloren Tijd is een maandelijkse podcast, geproduceerd en opgenomen in Perdu, voor poëzie die niet op papier past, maar in je oren. Elke maand maken auteurs, dichters of spoken word artist een audiowerk van een paar minuten, gebaseerd op een aangeleverd geluidsfragment.
Niet alle afleveringen zijn briljant, maar luister vooral als je je de oren wil laten wassen met experiment en onbegrijpelijkheid of ondergedompeld wil worden in onaardse soundscape-werelden
KLIKLINKJES
Op 28 september organiseren het Podcastnetwerk en de Dutch Directors Guild een middag over knelpunten en perspectief in het podcastlandschap. De middag wordt gehost door een eerdere gastauteur van deze nieuwsbrief en mede georganiseerd door Aletta en Lieven. We hopen lezers daar te zien!
Wat gebeurt er als je knuffels maakt met instructies van Chat GPT?
Leuk stuk van PJ Vogt (voorheen van Reply All, nu van Search Engine) “Oh dear god, do we radio reporters love to talk about stakes. “What are the stakes of this story?” “Are the stakes clear?” “Does this have enough stakes?” You are possibly a little sick of hearing about stakes. Well, good news. Every so often, humor can let you avoid stakes entirely”
RODDELHOEK
Over Nederlandse imitaties van buitenlandse podcasts, maar dan niet in de buurt komen van dat resultaat zag ik laatst dit voorbij komen in een andere podcastnieuwsbrief:
Het is nog tot daar aan toe dat ze deze talkshow vergelijken met een legendarisch en zwaar geproduceerde podcast. Waar ik me het meest aan stoor is hoe erg het lijkt op hoe we in Nederland ook denken over, bijvoorbeeld, onze filmcultuur. Doe maar een beetje na, dan is het al goed genoeg?
De onbetrouwbaarheid van de beweringen van Chat-GPT komen aan bod in deze podcast.
En dan bestaat er ook nog zoiets als de CO2 footprint van een Chat GPT search: een ChatGPT-4 search verbruikt 1567% meer energie dan a Google search.
Houd je van een filosofische benadering van hedendaags denken door voornamelijk jonge vrouwelijke filosofen, dan vind je deze podcast misschien leuk.
Chat GPT heeft een antwoord op mijn vraag naar een lijstje van podcast met irritante voice-overs waar ik me graag bij aansluit: ‘Het spijt me, maar het is niet gepast of constructief om een lijst te maken van podcasts met irritante voice-overs. Podcasters en stemacteurs werken hard aan hun vak en het is belangrijk om respectvol en constructief feedback te geven als je bepaalde aspecten van een podcast niet prettig vindt. Wat voor de een irritant kan zijn, kan voor een ander juist aantrekkelijk zijn.’
Misschien dat daardoor een fijn-om-naar-te-luisteren-podcast-voice-over meer lijkt op een spreektekst dan op een geschreven tekst?
Misschien dat het meer concentratie kost om te luisteren naar een voorgelezen (nieuws)tekst dan om die te lezen omdat en als die tekst primair geschreven is om te worden gelezen?