Het polijsten van de werkelijkheid

HJEPT #145 gastbijdrage door Marco Raaphosrt

Deze week gastbijdrage van Marco Raaphorst, de man achter Podpraat – misschien wel de langstlopende podcastnieuwsbrief van de lage landen – en dus een grote inspirator voor Heb je nog een podcasttip! Marco monteert de afgelopen tijd veel, onder meer voor NRC Vandaag, en geeft in deze nieuwsbrief een kijkje in zijn monteer-coulissen.

Je leest wel eens boven een interview dat "dit gesprek is aangepast ten behoeve van de leesbaarheid". In een podcast hoor je dit nu nooit, maar toch doen wij (audio)editors dat. We schonen de boel gigantisch op: galmende achtergrondgeluiden halen we weg en het gesprokene maken we soepel beluisterbaar.

Plugins versus muiswerk
Over het verwijderen van badkamers kan ik kort zijn: moderne plugins bieden soelaas. Mijn favorieten zijn de Hush Audio app en Supertone Clear. Dit zijn geweldige plugins waarmee je elke stem kunt ontdoen van haar omgevingsgeluid. En als een online service geen bezwaar is, check dan de Noise Reduction van Auphonic want die is onwaarschijnlijk goed.

Het andere, het opschonen van taal, is niet ff met een plugin te regelen. Dat moet gewoon nog met het handje. Gelukkig zijn er aardig wat technieken voorradig om de boel lollig op te lappen:

✂️ een digitaal schaartje om te knippen in de opnames

🎛️ pitchshifting, om de toonhoogte omhoog of omlaag kunnen shiften

🕰️ timestretching, om de snelheid van audio te vertragen of te versnellen zonder dat de stem in toonhoogte omhoog of omlaag gaat

〰️ EQ, om de klank van de stem te optimaliseren en bijvoorbeeld harde s en p-klanken te onderdrukken

🫦 plugin om mondgeluidjes mee weg te moffelen

🙏 compressie, om de klank minder dynamisch te maken, constanter qua geluidsdruk

Meestal wordt door de opdrachtgever/redacteur mij via een Google Doc met tijdcodes duidelijk gemaakt welke blokken ik moet knippen en aan elkaar moet lijmen. Vaak moet ik dan ook in lopende zinnen knippen. Met een beetje mazzel gebeurt dat op het moment dat de persoon adem haalt, maar vaak moet ik ook op lastige momenten een knipje zetten.

Klinkers sparen
Stel ik moet ik knippen tussen de woorden “cijfers kijkt”. Na de ‘s’ klank komt dan mijn knip vlak voor de ‘k’. Misschien dat ik uit een ander fragment een ’s’ kan knippen en erachter lijm als blijkt dat de woorden teveel overvloeien in elkaar. Ik gebruik (net als Lieven trouwens) Reaper om mee te editen en dat stelt mij in staat om in de audioblokjes notities, markers, te maken. Zodoende spaar ik tijdens een edit allerlei medeklinkers en woorden, zoals ’s’, ’t’, ‘en’ en ‘uhs. Een ‘uh’ is soms hét hulpmiddel om een lastige knip mee te verbloemen. De medeklinkers die ik spaar vallen op het einde van een zin en hebben daarna een stilte. Hiermee kan ik zinnen laten eindigen die in de oorspronkelijke opname juist doorliepen. Ook is het mijn taak om versprekingen eruit te halen en een teveel aan ‘uhs’ te verwijderen. Photoshop voor audio.

Ademhalingen zijn ook heel belangrijk voor lekker soepel klinkend knip- en plakwerk. Een schep adem klinkt als een fade in, het begint zacht en eindigt luider. Vaak valt daarna een minimale stilte en gaat men door met praten. Eens per zoveel woorden haalt men adem. Het tempo waarin dat gebeurt wordt vaak veroorzaakt door temperament, zenuwen, leeftijd etc. Het Ritme Van De Taal is zodoende dus een zeer belangrijk element waar ik als editor op let. Door hier en daar een ademhaling weg te halen of juist toe te voegen zorg ik ervoor dat het ritme natuurlijk blijft aanvoelen.

Niet elke knip die men voorstelt krijg ik voor elkaar. Een Frankenstein-knip (dat wil zeggen: eentje die je hoort, en je oor is misschien nog wel strenger dan je oog wat dat betreft) is een no go dus daarom kan het gebeuren dat ik zelfs een verspreking moet laten zitten als ‘ie niet te fixen is. Wel lullig want een verspreking kan klinken alsof ik het slecht gemonteerd heb. Maar goed, liever dus een natuurlijke glitch dan een Frankenstein-knip.

Ruis is oud en uit
Een tool als Hush is ook perfect om opnames te ontdoen van ruis. Zelfs de studio-opnames van NRC Vandaag haal ik door Hush zodat ze helemaal clean zijn. Je kunt ook iets als iZotope RX De-noise gebruiken. Het resultaat is dat een stilte dan ook echt stil is. Zodoende kan ik makkelijker knippen, omdat ik de timing van woorden in audioblokjes los van elkaar kan leggen. In een opname met ruis lukt dat niet want dan valt de ruis plotseling hoorbaar weg.

Een oude indianentruc was altijd om ruis door te laten lopen, zodat je als luisteraar weet dat de ’spreker nog bij ons is.’ Ruis als een soort bindmiddel van de scene zodat de luisteraar onbewust aanvoelt dat het gesprek door blijft gaan. Ik vind het niet meer van deze tijd om ruisende opnames aan het publiek voor te schotelen. Ruis is een hartstikke leuk element maar vooral om aan de luisteraar duidelijk te maken dattie naar een oude opname luistert.

Timestretching en pitchshifting
Door op slimme momenten even een ademhaling in te voegen of soms de audio wat te timestretchen, te vertragen dus, kan ik snelle sprekers iets rustiger laten spreken. De andere kant op, versnellen dus, kan ook. Zo heb ik ooit voor een videoproject een sloom pratende Indiër een paar procent versneld. Ik denk dat de beste man dat vol trost aan zijn familie heeft laten zien en horen…

Soms gebruik ik zelfs pitchshifting om een toon die omhoog gaat juist omlaag te laten gaan om zo een ‘einde zin’ ervan te kunnen maken. Je zult begrijpen dat ik soms voor een enkele knip toch een paar minuten zit te boenen.

EQ
Als je met veel lucht richting de microfoon spreekt, vaak het gevolg van de medeklinker ‘p’, dan zorgt dit voor een enorme piek in de lage frequenties. De oplossing hiervoor is om een high pass filter te gebruiken. Elke EQ heeft dat. Een high pass filter rond de 230 Hz zal die piek drastisch verminderen. Ik heb er in Reaper een functietoets voor aangemaakt om het snel te kunnen toepassen.

De andere kant op, in het hoog, klinkt vaak te schel. Bij sommige mensen zijn de s-klanken bijvoorbeeld heel hard. Hiervoor kun je een de-esser gebruiken (mijn favoriet was altijd iZotope RX De-ess, standje Spectral) maar ik gebruik tegenwoordig een EQ hiervoor, de FabFilter Pro-Q 4 (Nederlands! standje dynamische Spectral EQ, meestal tussen de 3-8 kHz). Persoonlijk vind ik het niet mooi als een stem te ver in het hoog doorloopt. Alsof je de gordijnen te ver open hebt gezet. Te fel, te schel. Zodoende gebruik ik vrijwel altijd wel een de-esser of een dynamische EQ op stemmen.

Mondgeluiden
Sommige sprekers klikken en klakken er qua mondgeluidjes flink op los. Vaak in combinatie met het geknisper dat veroorzaakt wordt door een droge mond. Geklik en geklak moet ik er met het handje uitsnijden maar voor het droge-mond-geknisper is de iZotope RX Mouth De-click een lekker tijdsbesparend pluginnetje. Nog beter is dat men zich een uurtje of twee voor het gesprek uitgebreid hydrateert.

Natuurlijk
Een stem moet voor mij klinken alsof de persoon vlak voor me staat te oreren. Irritante piekfrequenties sloop ik eruit en ik zorg dat alle frequenties goed met elkaar in verhouding zijn. Alle stemmen balanceer ik in Reaper zodat ze op een geluidssterkte van -23 LUFS zitten. Het voordeel hiervan is dat ik zelden het input en/of output volume van plugins moet bijstellen.

Ik balanceer het volume van De Sprekende Stem heel nauwkeurig. Als het moet, per woord. Mensen spreken nu eenmaal niet continue op hetzelfde volume. Hier en daar moet iemand even zijn stem kunnen verheffen, maar niet teveel want als het geluidsniveau niet constant is dan is dat voor de luisteraar heel irritant. En voor mij ook.

Compressor
Op de stemmen zet ik ook nog een heerlijk compressortje om de harde pieken te onderdrukken. Compressie moet onhoorbaar zijn werking doen, vind ik. Ik gebruik hiervoor de laatste tijd vaak de DC8C van de Duitse firma (Europa for the win!) Kanghelm. Voor reportage-audio in de buitenlucht gebruik ik al jaren de Moo van McDSP. Dit is de meest trage compressor die ik ken en hij is heel effectief in het masseren van dynamisch grillig materiaal.

Tot zover mijn werk. Om kort te gaan, de natuur een handje helpen, ik draai mijn hand er niet voor om.

AFLEVERING TIP VAN DE WEEK (#145)

Banias on the deck of her temporary home in Gaza. Bron: website van This American Life

Podcast: This American Life

Aflevering: The Narrator

Uitgekomen op: 13 december 2024

Duur: 56:18

Uitgekomen bij: WBEZ Chicago

Genre: sociaal portret

Wanneer audiomaker Chana Joffe-Walt belt met reporter Maram Hamaid in Gaza corrigeert haar 8-jarige dochter Banias met een grappig stemmetje haar continu. Ze vindt dat ze veel beter Engels spreekt dan haar moeder. Al gauw verschuiven de gesprekken naar het bijdehante meisje en ontstaat er een ontroerend portret terwijl op de achtergrond de gekmakende oorlog doorgaat. This American Life kan deze aflevering wat mij betreft aan haar rijtje klassiekers toevoegen.

SERIE TIP VAN DE WEEK (#145)

Podcast: The Ballad of Billy Balls

Duur: een serie in 13 delen van ongeveer een half uur + een paar bonusafleveringen

Uitgekomen bij: iHeartPodcasts

Genre: documentaireserie (meer S-town dan true crime)

In de documentaire keren we terug naar de harde werkelijkheid van eind jaren 70, begin jaren 80 in The East Village, New York. De serie grossiert in ongecensureerde rauwe taal met harde punk en new wave als soundtrack. Figuren die zich bevinden in het afvoerputje van de samenleving en normaal geen stem krijgen, krijgen dat hier wel. Ondanks alle drugs en uitzichtloosheid loopt er een rode draad door hun levens: de man die zich Billy Balls noemde. Hij werd om onverklaarbare redenen doodgeschoten door een politieman in 1982. iO Tillett Wright (bizar feit: iO heeft het leven aan de dood van Billy Balls te danken) ging samen met Austin Mitchell op zoek om het verhaal kloppend te krijgen. Dankzij deze podcastserie treden we een wereld binnen die zeer waarschijnlijk niet de onze is. Als een soort vakantie zonder zon waarin we hopelijk wat leslessen opdoen van mensen die we in het normale leven zullen passeren. Kijk, daarvoor is de podcast dus uitgevonden.

KLIKLINKJES (service van Lieven)

• Marco was de eerste die een kaartje kocht voor het Podcastfestival @ Inscience, op 12 maart in LUX Nijmegen. Je ziet hem sowieso daar bij de keynote van Dylan Keefe (director of sound design van Radiolab), hier een kaartje voor het dagprogramma (dat bestaat uit een netwerklunch, twee workshops een pitchprogramma én de keynote) en er is ook een gratis podcast repair cafe ‘s ochtends in de bieb.

• Geen vervelende mondgeluidjes meer maken omdat je controle hebt over je stem? Leer het op 27 maart van Siona Houthuys (audiocollectief Schik) in de Podcastakademie cursus De geheime kracht van de stem (aanmelddeadline 15 maart).

• Abonneer zeker ook op Podpraat, de nieuwsbrief van Marco

• Het is hommeles bij de VPRO, blijkt uit onderzoek van NRC. Niet duidelijk wordt of het nu de boomers zijn die zeuren, of dat er bij alle omroepen hommeles is (en dat alsnog de schuld is van boomers)?

• Alles wat Emma Curvers hier schrijft over de stennisschoppende truecrimeachtige EO podcast De Koningswens en meer.¹

RODDELHOEK
Wist je dat Dylan Keefe ooit begon bij On The Media, precies met het werk wat Marco hierboven beschrijft?

1. De makers doen onderzoek naar iets schokkends, maar komen niet echt tot sluitend bewijs bewijs. Sterker nog: de mensen die ze spreken (de charlatan in aflevering 2, of de marketingman turned-geslachtselectiecliniekrunner in alfevering 3) laten ze ook maar gewoon dingen beweren. Een paar keer komt voorbij dat het opvallend is dat de EO een podcast maakt over abortus, maar ik kan me niet voorstellen dat een andere omroep dit op deze manier had durven maken?