De niches van wetenschapscommunicatie

Heb je nog een podcasttip? #33 door Linda Duits

Dit is de zesde in de reeks zomercolumns die de de komende tijd gepubliceerd worden op Heb je nog een podcasttip? Deze editie is geschreven door Linda Duits: publicist, schapper van weten en podcasts. Sommigen denken dat ik haar student was en/of dat ik het podcasten van haar heb geleerd in de pak-hem-beet zes en een half jaar dat we verkering hadden, maar dat is fake nieuws! In haar werk houdt Linda zich bezig met seks, jongeren en is ze arbiter in het spel van betekenis en betekenaars zoals Derrida dat ooit poneerde. Over de dood van de auteur gaat het dan weer vaak in de door haar mede opgerichte podcasts Geeky Dingen (waar ik ook wel eens te gast ben geweest) en soms in Onder Mediadoctoren. Wat volgt is dan ook een lekker meta stukje duiding over wetenschapspodcasts 🤓

Samen iets leuks doen dat niet bier drinken of sporten is. Dat was de reden waarom ik in 2012 met twee oud-collega’s een podcast over mediawetenschap begon. Een hobby dus. Wetenschapscommunicatie was nooit het primaire doel van Onder Mediadoctoren, maar we zijn nu eenmaal docenten en kunnen het niet laten kennis over te brengen. Podcasts bestonden al een tijdje, maar het was nog echt een niche medium. Voor ons was het een veilige manier om zelf media te gaan maken: in een podcastopname kun je knippen en bovendien luisterde er vrijwel niemand.

Er kleven meer voordelen aan de podcast als kanaal voor wetenschapscommunicatie. Zo is het format vrij: makers zijn niet gebonden aan een tijdslimiet of een specifieke inhoudelijke vorm. Dat betekent dat ze zo diep op de materie in kunnen gaan als ze willen. Als een wetenschapper lang wil praten over methodologie (een onderwerp waar journalisten weinig mee op hebben), kan dat gewoon. De logica van ‘reguliere’ media gaat niet op: een podcast hoeft bijvoorbeeld niet per se aan te sluiten bij de actualiteit.

Bovendien zijn podcastluisteraars aandachtige luisteraars. Waar de radio vaak fungeert als audio-behang, worden podcasts beluisterd vanwege hun inhoud. Mede dankzij de intieme luisterervaring voelt een luisteraar zich vaak ook verbonden met de maker en onderdeel van een gemeenschap. Makers zijn daarnaast doorgaans benaderbaar via sociale media, wat het gevoel van nabijheid versterkt. Dat sluit allemaal mooi aan bij de doelstelling van de wetenschapscommunicatie om een dialoog aan te gaan en niet alleen kennis te zenden.

Zo’n beetje sinds ik met Onder Mediadoctoren begon is het aantal podcasts over wetenschap exponentieel gestegen, stelt onderzoek naar Engelstalige wetenschapspodcasts. Twee derde daarvan wordt gemaakt door wetenschappers zelf. Nu kan iedereen een (1) podcast maken, de truc is om het vol te houden: een derde van de onderzochte podcasts had minder dan tien afleveringen, slechts 16 procent houdt het meer dan honderd vol. Overigens is de definitie van wetenschap hier relevant: in het Engels is science beperkt tot de bèta-wetenschappen, en in dit onderzoek zijn alleen podcasts over de natuurwetenschappen opgenomen.

Discipline doet ertoe. Dan heb ik het niet over het volhouden, maar over de tak van sport. Geschiedenis leent zich meer voor een gesprek van anderhalf uur dan scheikunde. Het is mijn niet-onderzochte indruk dat podcasts over de ‘harde’ wetenschappen vooral wetenschapsnieuws en wetenschapsweetjes bevatten. Podcasts over geestes- en sociale wetenschappen daarentegen bieden juist achtergrond en duiding. Daarnaast zijn er wetenschapspodcasts die heel duidelijk één onderzoeker of één studie in de schijnwerper zetten ongeacht disciplinaire achtergrond, zoals de Universiteit Leiden doet in Enkeltje Wetenschap.

De podcast is dus een aantrekkelijk medium voor de wetenschapper die graag over wetenschap wil communiceren en het aanbod aan wetenschapspodcasts is dan ook aanzienlijk. Dat betekent natuurlijk niet meteen dat leken daarop zitten wachten. Hoezeer podcasts ook booming zijn, het bereik is nog steeds beperkt tot de podcastluisteraar. Dat klinkt flauw, maar podcasts zijn voor het merendeel van de Nederlanders geen ingeburgerd onderdeel van hun mediaconsumptie. 

Marktonderzoek over 2020 laat zien dat slechts 38 procent wekelijks podcasts opzet. Het gaat dan vooral om nieuws, sport en entertainment zoals Man man man. Die luisteraars win je niet gemakkelijk voor je inhoudelijke podcast waarin je wetenschap ‘toegankelijk maakt voor een breed publiek’.

Universiteiten kunnen nog zo enthousiast aan de slag gaan met zo’n podcast, maar hun bereik omvat studenten en medewerkers. In de cursussen wetenschapscommunicatie die ik geef aan promovendi zitten tussen de twaalf deelnemers steeds maar twee of drie podcastsluisteraars. En dit zijn dus mensen die expliciet geïnteresseerd zijn in wetenschapscommunicatie! 

Wetenschapspodcasts zullen daarom altijd een niche blijven. We gaan nooit met Onder Mediadoctoren tienduizenden luisteraars weten te bereiken – zelfs niet als we over seks praten. Dat is ook niet erg. De charme van dit genre zit voor mij juist in het gespecialiseerde en het gemarginaliseerde. Ik ben dol op wetenschap en dol op wetenschappers. Ik voed me met hun kennis, kennis die ik het liefst dan ook zelf weer doorgeef.

AFLEVERING TIP VAN DE WEEK #33

Podcast: The Vagina Museum

Aflevering: On Eating Your Placenta

Taal: Engels 

Duur: 39 minuten

Uitgekomen: 2021

Genre en keywords: wetenschap, geschiedenis, anatomie, geneeskunde

Eigenlijk luister ik principieel geen Engelstalige podcasts. Ik vind Amerikaanse podcasts over-geproduceerd. Daarnaast houd ik erg van keukentafelpodcasts en Amerikanen blijken geen leuke mensen om mee aan een keukentafel te zitten (hashtag notallamericans). Britse humor is op tv leuker dan in je oor – ja, ik heb My Dad Wrote A Porno geluisterd en hoewel ik het idee hilarisch vind, moest ik te weinig lachen om me te willen abonneren. 

Voor goede wetenschap over seks maak ik graag een uitzondering op mijn principes. The Vagina Museum in Londen wil kennis over anatomie bevorderen. Dat is nodig, want er zijn te veel mensen die denken dat de clitoris een knopje is. De podcast van het museum is gericht op myth busting door wetenschappers te laten praten over seks en de lichaamsdelen die je daarbij kunt gebruiken. 

Mijn favoriete aflevering gaat over placenta’s. Er zijn vrouwen die menen dat het heilzaam is om de moederkoek te consumeren. Dat is niet zo, en in deze aflevering horen we een historicus, een bioloog en een gynaecoloog uitleggen waar deze praktijk vandaan komt en op welke misvattingen hij is gebaseerd (spoiler: er is geen historisch bewijs dat mensen dit vroeger deden en geen medisch bewijs dat het nu heilzaam zou zijn). 

De aflevering kwam uit in januari 2021 toen op het Museumplein volop gedemonstreerd werd tegen de coronamaatregelen, mede door vrouwen die net als de placenta-eters ‘gewoon kritisch zijn op wetenschap’ en ‘alleen maar vragen stellen’. Dankzij deze aflevering kon ik een actueel fenomeen beter begrijpen, en dat zijn altijd lievelingsmomenten in mijn leven.

SERIE TIP VAN DE WEEK #33*

Serietip van de week: Stuk Rood Vlees Podcast

Taal: Nederlands en Engels 

Duur: 98 afleveringen van circa 50-60 minuten

Uitgekomen: 2017-heden

Genre en keywords: wetenschap, politicologie, sociologie

Het blog Stuk Rood Vlees is een van de best geslaagde voorbeelden van valorisatie (maatschappelijke kennisbenutting) in de sociale wetenschap. Dit initiatief van een groepje politicologen heeft namelijk echt impact: dankzij hun interventies schrijven journalisten minder onzin op over kiesgedrag en andere politicologische thema’s. In 2017 startte mede-oprichter Armen Hakhverdian een bijbehorende podcast, die ik met veel plezier luister. 

Armen is universitair hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam en ontzettend geïnteresseerd in wat zijn collega’s bestuderen. In iedere aflevering is er eentje te gast die volledig leeg mag lopen over zijn onderzoek. Armen stelt verhelderende vragen, en is kritisch en precies. Exact wat je wilt van een presentator van een wetenschapspodcast. Omdat Armen als wetenschapper goed zicht heeft op het vakgebied en wat we de state-of-the-art noemen, nodigt hij steevast boeiende gasten uit die vakkundig uiteenzetten hoe het zit met bijvoorbeeld populisme, Brexit (in een serie afleveringen met Armens goede vriend Rob Ford) of deze bijzonder beluisterenswaardige aflevering over groepen kiezers.

Het niveau ligt hoog: concepten worden uitgelegd, maar dit is geen Universiteit van Nederland die zich richt op de grootste gemene deler in het publiek. De podcast wordt expliciet gemaakt voor mensen met een interesse in de politicologie. Tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen ging Stuk Rood Vlees een collaboratie aan met De Correspondent en maakte Armen de speciale podcastserie Stemmen. Dan hoor je welk verschil budget maakt: het geluid is gelikter, de edit is strakker. Maar je merkt ook meteen wat samenwerken met zo’n journalistieke titel doet: in plaats van één gast met veel diepte waren er drie gasten met beperkte tijd. Het zal niet verbazen waar mijn voorkeur ligt.

*Door een samenloop van omstandigheden wordt deze podcast voor een tweede keer getipt in Heb je nog een podcasttip? — Manoj tipte een aantal weken terug een specifieke aflevering. Een van de redenen daarvoor is natuurlijk dat beide tippers super fan zijn van deze podcast, daarom heeft de redactie besloten deze tip alsnog nogmaals te publiceren!

KLIKLINKJES

Volg Linda op Twitter en Instagram en schrijf je in voor de nieuwsbrief van haar bedrijf Diep Onderzoek waar je meer van dit soort leuke duiding leest (maar dan korter, beloofd). Uiteraard dien je ook eens een aflevering van Geeky Dingen (kies iets wat je gezien hebt) en Onder Mediadoctoren (kies een onderwerp dat je aanstaat) proberen.

• Over moederkoeken gesproken: de moeder van alle verhalende wetenschapspodcasts Radiolab is blijkbaar ook bezig met een aflevering over de placenta.

• Niet wetenschap, maar wel gebaseerd op data: dit blog van Tom Webster (hoofd anaylse van Amerikaans publieksonderzoekbureau Edison research) over die ene vraag waar alle podcasters antwoord op willen én podcastluisteraars die op YouTube podcasts luisteren.

• Een overzicht van alle getipte podcasts in heb je nog een podcasttip vind je hier.